Türkiye’de kültür politikalarının icadı

Atatürk kültür Merkezi ©C. Scalbert-Yücel 2015
Atatürk kültür Merkezi ©C. Scalbert-Yücel 2015

Haziran 2015

Version française

Türkiye’deki kültür politikalarıyla ilgili literatürün genel olarak hem çok yeni, hem de hâlen kısıtlı olduğunu söyleyebiliriz. Bu durumun nedeni de söz konusu politikalar üzerine daha yeni yeni çalışılmaya başlanmış olmasıdır. Fransa’daki ve Türkiye’deki kültür politikalarının ortaya çıkışlarıyla ve gelişme süreçleriyle ilgili birtakım temel eserlere IFEA’nın kütüphanesinden ulaşılabilir.

Türkiye’de 1971 yılına kadar bir kültür bakanlığının olmayışı, devletin sanat alanında, seçkin kesimlerin estetik arayışlarını tatmin ve siyasete hizmet amacıyla, giriştiği müdahalelerine ve çok sayıdaki desteğine bir engel teşkil etmemiştir. Cumhuriyetin kuruluş döneminde, ulusal bir kültür oluşturup yaymak amacıyla kültür ve sanat alanında, çoklukla Türk Ocakları ya da Halk Evleri gibi yine kamu kurumları aracılığıyla harekete geçilmiştir. Bu yapılırken de hem halk kültüründen, hem folklor hem de tiyatro, resim ya da klasik müzik gibi alanlardan faydalanılmıştır. Bu girişimlerle ve kurumlarla ilgili Osmanlı İmparatorluğu sonu-Cumhuriyet başı dönemde tarih alanında kaleme alınmış çok sayıda araştırmaya rastlamak mümkündür.

Dar anlamıyla, uzmanlık gerektiren hususi müesseselerin kurulması, hedeflerin ve yöntemlerin belirlenmesini kapsayan kültür politikalarının (bkz: Dubois) ortaya çıkması, ülkede bir kültür bakanlığının kurulmasıyla olmuştur. Ancak kültür politikaları, ayrıca ve özellikle de büyük sanayicilerin, bankaların ya da zengin ailelerin temelini attığı kurumların ortaya çıkmasıyla çoğalarak çeşitlenmişlerdir. İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) başta olmak üzere bu özel iştirakler, kültür etkinliklerinin çeşitlenmesine ve bu kültür alanındaki girişimler üzerine kafa yorulmasına katkıda bulunmuştur. Stockholm’de düzenlenen UNESCO Konferansı’nı takiben, T.C. Kültür Bakanlığı’nın ve İKSV’nin desteklediği, Ekim 1998 tarihli, Kültür Girişim konferansında sunulan bildiriler, Doğan Kitap’tan 2001 yılında Türkiye’de kültür politikaları başlığıyla yayımlanmıştır.

2000li yıllarda ve 2010 sonrasında da kültür alanında bir kurumsallaşma ve profesyonelleşme gözlemlenmektedir. Örneğin 1973’te kurulmuş eski bir kurum olan İKSV, etkinliklerini düzenlediği uluslararası festivaller aracılığıyla büyük ölçüde genişletmiştir. Ayrıca, Anadolu Kültür (2002), SALT (2010), Bilgi Üniversitesi’nin kültür yönetimi alanında hususi bir eğitim sunan ve kültür politikaları alanında eserler barındıran Kültür Politikaları ve Yönetimi Araştırma Merkezi (2010) gibi yeni oluşumlar türemiştir. Bir başka deyişle, mevcut bağlamda kültür mecrasının farklı kollarından uzmanların ve sosyoloji, siyaset bilimi, şehircilik, ekonomi, işletme gibi farklı alanlardan kültür sahasında uzmanlaşmış kişilerin yürüttüğü kültür politikaları araştırmalarının çoğaldığı gözlemlenmektedir. Bu çalışmalar, kültür politikaları, kültüre yüklenen görevler, küreselleşme ve Avrupalılaşma sürecinde kültür politikalarının inşası konulu eserlerin ve makalelerin gerçekten de çoğalmasını sağlamıştır.

Bu literatür, kültür politikaları tartışmalarına eğilmekte, kültür ve sanat alanında iktidarın gelişigüzel müdahalelerine (sansür), ayrıca gerek yerel (küresel bir kent olarak İstanbul), gerekse uluslararası bağlamda (örneğin Yunus Emre Kültür Merkezleri) kültür unsuruna odaklanarak kültür ile siyaset arasındaki ilişkiyi irdelemektedir. Kültür alanındaki arzın güçlenmesiyle ve çeşitlemesiyle de birçok çalışma, özel müzelerin, fuarların ve bienallerin artışıyla beraber ulusal sanat pazarının ortaya çıkışı, yerli sinemanın başarısının ve yerli dizilerin ithalinin kültür endüstrisine ve işitsel-görsel medyaya kazandırdığı yeni soluk, 2010 Avrupa Kültür Başkenti gibi Avrupa Birliği fonlarının ya da Eurimages gibi Avrupa Konseyi’nin desteklediği programlara katılarak uluslararası ve Avrupalı ağlarda yer edinilmesi gibi konulara odaklanmıştır. Çalışmalar, aynı zamanda kültürel etkinlikerle hedeflenen amaçların çeşitlenmesi konusu üzerinde de durmaktadır. Kültür alanında demokratikleşme, kültürel çeşitliliğin, yöresel ve etnik kültürlerin teşviki, kültür yoluyla ekonomik büyüme, şehir planlamacılığı, uluslararası ağlara iştirak ve bunların bir parçası haline gelinmesi hususlarını bunlara örnek olarak sayabiliriz.

IFEA’daki Sempozyumlar ve Konferanslar

TTV SOFT it venice gr canal istanbul 2010 european capital of culture

 Kitap seçimi

  • Ada Serhan, İnce H. Ayça (Éds.) (2009) Introduction to Cultural Policy In Turkey, İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Ada, Serhan, Ezgi Arıduru, Ceylan Uşakierali, Gökçe Sanul (ed). (2001), Sivil Toplum Gözüyle Türkiye Kültür Politikası Raporu. Konferans Konuşmaları (25-26 Mart 2011) ve Özet Rapor, Istanbul Bilgi Universitesi Yayınları, Istanbul.
  • Aksoy, A. ve Şeyben, Burcu Yasemin. “Storm over the state cultural institutions: new cultural policy direction in Turkey”, International Journal of Cultural Policy, 24 February 2014
  • Albayrak A. (2011), « Les musées des grandes familles turques : réflexion sur les pratiques culturelles des Koç, Sabancı et Eczacıbaşı », Cahiers de la Méditerranée, 82.
  • Ünsal, Deniz (2011) İstanbul Kültür ve Sanat Sektörü, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
  • And, Metin; Şenlik, Ergun; Canak, Erkan, Kültürel Etkinlikler ve Büyük Kuruluşlar, Istanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1981.
  • Altan, Cemren (2001) La narration visuelle d’une Nation. Nationalisme et peinture en Turquie à l’époque républicaine (1923-1997), Thèse de doctorat de l’INALCO, 2001.
  • Birkiye S. Korad (2009), « Changes in the cultural policies of Turkey and the AKP’s impact on social engineering and theatre », International Journal of Cultural Policy, 15(3), p. 261-274.
  • Cultural Policy and Management Yearbook (2009, 2010, 2011 and 2012-2013), Istanbul, Istanbul Bilgi university press.
  • Dubois, Vincent (1999) La Politique Culturelle, Genèse d’une catégorie d’intervention publique, Paris, Belin, 1999.
  • Dubois, Vincent (2012), Le politique, l’artiste et le gestionnaire. (Re)configurations locales et (dé)politisation de la culture, Bellecombe-en-Bauges, Editions du Croquant.
  • Ertürk, Eylem (2011), Cultural local policy handbook, step tools and case studies, İstanbul, İstanbul Bilgi University Press.
  • Georgeon, François (1982) « Les foyers turcs à l’époque kémaliste 1923-1931 », Turcica 14, p. 168-215.
  • Göktürk, Deniz; Soysal, Levent; Tureli, Ipek (ed.) (2011), Orienting Istanbul. Cultural Capital of Europe?, Oxfordshire, Routledge.
  • İnce, Ayça (2014) « Kentsel düzeyde kültür politikaları: İstanbul örneği » Heinrich Böll Stiftung, http://tr.boell.org/tr/2014/06/16/kentsel-duezeyde-kueltuer-politikalari-istanbul-oernegi
  • Karaca, Banu (2010) « The art of integration: probing the role of cultural policy in the making of Europe », International Journal of Cultural Policy, 16:2, 121-137.
  • Karpat, Kemal H. (1963), « The People’s Houses in Turkey. Establishment and Growth », The Middle East Journal, Vol. 17, No.1/2, p. 55-67.
  • Köksal, Duygu, (2004), « Art and power in Turkey. Culture, aesthetics and nationalism during the single party era », New perspectives on Turkey, 31, p. 91–119.
  • Kültür Girişim, Türkiye’de Kültür Politikaları, Doğan Kitap, İstanbul 2001
  • Ögören Kınlı, İrem (2011), Analyse figurationnelle des fêtes impériales et des divertissements des élites ottomanes (XVIe-XIXe). Thèse de doctorat de science politique, sous la direction de François Georgeon, Paris 1.
  • Öztürkmen, Arzu (1998), Türkiye’de folklor ve milliyetçilik, Istanbul, İletişim Yayınları.
  • Pekin, Faruk (2011), Çözüm : Kültür Turizmi, Istanbul, İletişim Yayınları.
  • Poirrier, Philippe (dir.) (2011), Pour une histoire des politiques culturelles dans le monde. 1945-2011, Paris, La Documentation française.
  • Polo Jean-François (2013), « The Istanbul Modern Art Museum: An Urban Regeneration Project? », European Planning Studies, vol.(21)9, 2013.http://dx.doi.org/10.1080/09654313.2013.819074
  • Polo Jean-François, Üstel Füsun (2014), « Les nouvelles orientations de la politique culturelle turque sous l’AKP: néo-libéralisme et néo-ottomanisme? », Pôle Sud, n° 41 – 2014/2, p.17-32.
  • Polo Jean-François, Baudelle Guy, Krauss Gerhard. (dir.) (à paraître 2015), Musées d’art et développement territorial, Rennes, Presses Universitaires de Rennes.
  • Pongy, Mireille, Saez, Guy (1994) Politiques Culturelles et Régions en Europe, Paris, L’Harmattan.
  • Saez Guy, Saez Jean-Pierre (2012), Les nouveaux enjeux des politiques culturelles. Dynamiques européennes, La Découverte.
  • Scalbert-Yücel, Clémence (2015) « Repère culture : politiques culturelles et diversité de la scène artistique kurde en Turquie », Moyen-Orient 26, avril-juin, p. 52-55.
  • Siyah Bant (2014) « Cultural policy effects on freedom of the arts in Turkey », URL: https://www.indexoncensorship.org/2014/02/developments-cultural-policy-effects-freedom-arts-ankara/
  • Siyah Bant (2014) « Turkey: Artists engaged in Kurdish rights struggle face limits on free expression », URL: https://www.indexoncensorship.org/2014/02/freedom-of-expression-in-the-arts-and-censorship-in-kurdish-region-diyarbakir-batman/
  • Emmanuel Szurek, « Dil Bayramı. Une lecture somatique de la fête politique dans la Turquie du parti unique », Penser, agir et vivre dans l’Empire ottoman et en Turquie. Etudes réunies pour François Georgeon, Nathalie Clayer et Erdal Kaynar (dir.), Peeters, Louvain, 2013, p. 497‑523
  • Urfalino, Philippe (2004) L’invention de la politique culturelle, Hachette, Pluriel.
  • Üstel, Füsun (1997) İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği, Türk Ocakları (1912-1931), Istanbul, İletişim Yayınları, 1997.
  • Yardımcı, Sibel (2005) Küreselleşen İstanbul’da Bienal. Kentsel Değişim ve Festivalizm, İstanbul, İletişim Yayınları


Citer ce billet
Jean-François Polo et Clémence Scalbert-Yücel (2015, 1 juin). Türkiye’de kültür politikalarının icadı. Dipnot. Consulté le 28 mars 2024, à l’adresse https://doi.org/10.58079/nnlu

Laisser un commentaire

Votre adresse e-mail ne sera pas publiée. Les champs obligatoires sont indiqués avec *

Ce site utilise Akismet pour réduire les indésirables. En savoir plus sur comment les données de vos commentaires sont utilisées.