Mart 2015

Version française

IFEA kitaplığı, Türkiye ve Avrupa ilişkileri konusunda üretilen bilimsel çalışmaları ve bunların seyrini, eksizsiz şekilde olmasa da etraflıca yansıtmaktadır. Metin içinde belirtilen kaynaklara IFEA kitaplığından ulaşılabileceği gibi, bu kaynaklar, konu hakkında son derece zengin bir kaynakçaya doğru bir kapı aralar. Konu ile ilgili akademik araştırmalar, büyük ölçüde, Türkiye ve Avrupa Birliği arasındaki siyasi ilişkilerin seyriyle ve iniş çıkışlarıyla ilintilidir. 

2000li yıllara kadar, Türkiye ve Avrupa Birliği konusu, Türkiye’de üzerine fazlaca düşülen bir mevzu değildi. Az sayıdaki araştırmalar, her şeyden önce ilişkilerin öneminin bir bağlama oturtulması ve bunların daha çok, geniş bir pencerede ele alınması hakkındaydı. Thobie & Bacqué Grammont, 1985  ve Thobie & Kançal, 1989 gibi istisna teşkil edebilecek bazı çalışmalar dışında, ancak Berlin duvarının yıkılmasının ve Gümrük Birliği Anlaşması’nın imzalanmasının ardından, Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ilişkilerin farklı boyutları, bir takım çalışmalar çerçevesinde ele alınmaya başlandı. Söz konusu kaynaklar, Soğuk Savaş sonrasında uluslararası sistemin gösterdiği değişiklikleri ve bunların Avrupa ve Türkiye ilişkilerine etkilerini (Christian, 1994), bölgedeki ekonomik dengeler ile bunların önemini (Akagül & al., 1995 ; Insel, 1999 ; Togan & Balasubramanyam, 2001) ayrıca ilişkilerin daha hukuksal boyutunu (İnsel, 1999) işliyorlardı. Daha çok Türkiye’nin Batı’yla geliştirdiği ilişkilere eğilen çalışmaları, Türk toplumundaki Avrupa algısı ile ilgili bazı çalışmalarla (İnsel, 1999) başka topluluklarca Avrupa üzerine yapılan değerlendirmeler (Groc, 1994 ; Seufert & Waardenburg, 1999) izlemiştir. Son olarak bazı çalışmalarsa, Avrupa Birliği’ne katılmanın önemini, siyasal aktörlerin tutumlarını inceleyerek etkin şekilde ele almıştır. Elmas, 1999 tarihli çalışmasında, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne katılmayı hedefleyen dış siyasetiyle demokratik olmayan iç siyasetinin “açıkça çatıştığını” ortaya koymuştur.

2000li yıllarda piyasaya çıkan, Türkiye ile Avrupa ilişkilerinin bağlamı ve unsurlarıyla ilgili genel içerikli kaynaklar, ilişkilerdeki engelleri ve bu ilişkilerin algısını güncellemeye devam etmişlerdir (Lake, 2005 ; Müftüler Baç & Sticachtis, 2008). Bununla birlikte, Türkiye’nin 1999’da aday ülke olması ve özellikle de müzakerelerin başlaması için girişilen siyasi değişiklikler, konu hakkındaki araştırmalara yeni bir yön tayin etmiştir. Ancak bu sırada Avrupa Birliği’nin, Orta ve Doğu Avrupa’daki ülkelerin katılımıyla genişlemesi, bir coğrafi uzmanlık konusu teşkil ettiği için, az sayıda kaynak bu duruma parmak basabilmiştir (Dartan & Nas 2002). Yine de “Avrupalılaşma” kavramı, Avrupa Birliği çalışmaları alanında kendini göstermeye başlarken ve bu çalışmalar çerçevesinde aday ülkeler işlenmeye başlanırken (Grabbe, 2002), Türkiye ile Avrupa ilişkileri konulu çalışmalar, sorgulamalarını yavaş yavaş Avrupalılaşma konusu etrafında geliştirmişlerdir (Bafoil, 2008 ; Pasquier & Baisnée, 2007). Çarkoğlu ve Rubin’in 2003 tarihli, Uğur ve Canefe’nin 2004 tarihli çalışmaları gibi bazı kaynaklar, Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerini, yalnızca bir dış ilişkiler konusu olarak ele almayı bırakarak, Avrupa Birliği’nin iç siyasete veya belirli toplulukların tutumlarına olan etkisiyle ilgilenmeye başlamışlardır. Ortaklaşa kaleme alınan bu çalışmalar, kamu politikalarını, beraber işleyen unsurları ve temsilleri masaya yatırmıştır. Bunlar, Türkiye’deki durumun genel hatlarını ortaya koyan, hatta bazen son derece ayrıntılı şekilde resmeden çalışmalardır. Bununla birlikte, yeniden konumlanmaların, yeni oluşumların, Avrupa’ya değgin politikaların hazırlanış ve uygulanış süreçlerini yeterince ortaya koymadıkları için, fazla etkin olmayan bir derleme olarak kalmaktadırlar.

Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin ardından aday ülkeler hakkında, F. Schimmelfennig ve U. Sedelmeier’in 2005 tarihli çalışmalarının başarısı ve çok sayıda kişiye ulaşması, Avrupalılık koşulunun sonuçlarına yoğunlaşılmasını beraberinde getirmiştir. AKP’nin Avrupa Birliği’ne ilişkin adımlarının, Türkiye’de “dış teşvik” modeli olarak büyük ölçüde kabul gördüğünü söyleyebiliriz. Söz konusu modelde, aday ülke hükümeti, Avrupa Birliği’nin vadettiği mükafatın AB’ye uyum gereklerinin bedelini karşılaması hâlinde, kendisini Avrupa’nın koşullarını kabul etmeye sevk edecek, akılcı alış-veriş hesaplarına girişir. Birçok araştırma, AB’ye uyum süreci çerçevesinde yürütülen reform çalışmalarını ve bunların etkilerini, sürekli bir “Avrupa modeli”yle karşılaştırarak incelemiştir ve hâlen bu şekilde yürütülen pek çok çalışma vardır. Kaynakların tümüne değinmek mümkün olmasa da danışman kuruluşlar ve araştırmacıların çalışmalarına şu başlıklar altında değinilebilir:

• temel hak ve özgürlükler, adalet ve azınlıklar konusunda: TESEV, www.tesev.org.tr,
• göç konusunda: Kirişçi, 2007 ; Knaus, 2015,
• ekonomi alanında: Hoekman & Togan, 2005,
• bölgesel kalkınmayla ilgili olarak: Bafoil & Kaya, 2009 ; Özışık, 2012, Montabone, 2013,
• toplumsal politikalar konusunda: Vural, 2011,
• çevre politikası ile ilgili olarak: Adam, 2005,
• uluslararası ilşkiler mevzusunda: IAI, www.iai.it

Buna koşut olarak, bazı Avrupa ülkelerinde Türkiye’nin adaylığıyla ilgili kamuoyunda baş gösteren tartışmalar, kimlik kavramını sorgulayan araştırmaların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bazı kaynaklar, Türkiye’nin Avrupalılığını sorgularken (Burdy, 2004 ; Jung & Randvere, 2008), diğerleri de Türkiye’nin adaylığının yarattığı tartışmalardan yola çıkarak Avrupalı kimliği üzerine eğilmiştir (Monceau, 2009). Öte yandan, bazı daha niceliksel çalışmalar da halkların algısının seyrini inceleyen araştırmaları ortaya koymuştur (Yılmaz, 2005, 2011 ; Cautrès & Monceau, 2011).

Ayrıca, bazı çalışmalarla sadece sürecin etkin öğelerinin ve hükümetlerin araştırılmasının ötesine geçilmeye gayret gösterilmiştir. Visier’nin 2009 tarihli araştırmasında olduğu gibi, bu çalışmalar, daha çok sosyolojik bir okumayla Avrupa Birliği algısını ve AB’nin kullanılış şekillerini incelemektedir. Öte yandan askerler (Corte Real, 2012), iş adamları (Serdaroğlu, 2009; Yankaya, 2009), sendikacılar (Ongün, 2009 ; Alemdar, 20009, Argatan, 2010, Visier, 2013), çıkar odakları (Visier & Polo, 2007) ve Kürtler (Casier, 2011) üzerine başka araştırmaları saymak da mümkündür.

Müzakere sürecinin yavaşlaması ve Türk hükümetinin geçirdiği değişim, özellikle de Avrupa araştırmaları dalında yürütülen akademik çalışmaları etkileşmiştir. Türkiye ve Avrupa Birliği ilişkilerindeki iniş çıkışlar, odak noktasını koşullar noktasından taşıyarak, Türkiye’de AB uyum süreci çerçevesinde gerçekleştirilen reformları anlayabilmeye doğru yöneltmiştir (Börzel & Soyaltın, 2012). Böylelikle araştırmalar, koşullar kapsamına girmeyen alanlarda dahi niçin reform yapıldığını kavramak için, iç unsurlar üzerine yoğunlaşmıştır (Avcı & Çarkaoğlu, 2013). Ancak bazı araştırmalar, Avrupa’nın kullanılmasının altını çizerek, bazen yalnızca başbakana indirgenen hükümetin girişimlerine ve hükümetin akılcı diye değerlendirilen tavrına yoğunlaşarak, Avrupalılaşma kavramını normalleştirici bir medeniyet modeli olarak kabul ederek, Avrupa Birliği’nin hükümet tarafından yalnızca bir araç olarak kullanıldığı sonucuna varabilmektedir (Börzel & Soyaltın, 2012). Bu tutumun sonucu olarak da söz konusu reformların mümkün kılabileceği başka süreçleri masaya yatırma yolunu kapatmaktadırlar.

Öte yandan başka incelemeler, Avrupalılaşma sorunsalını bir kenara bırakarak özellikle, Suriye krizi ve enerji meselesi gibi dış siyaset mevzularında Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki iş birliklerine eğilmektedir (Aydin-Düzgit & al., 2013, 2015).

Son olarak, Türkiye ve Avrupa Birliği ilişkileri konusuyla ilgili araştırmalara başlamak isteyenler için, yalnızca bu konuyla ilgili kaynakçanın yeterli olmayacağını, bunun hem Avrupa Birliği’nin işleyişi hakkında hem de Türkiye’deki kamu politikalarına özgü sorunlarla ilgili daha çeşitli okumalarla (Guiraudon & Favell, 2011; Lambert Abdelgawad & Michel, 2014) pekiştirilmesi gerektiğinin altını çizmek isteriz. Avrupa meselesinin daha geniş bir açıdan yeni bir bağlama oturtulması, Avrupa değişkeninin abartılıp mutlaklaştırılmamasını ayrıca meselenin hem daha uluslararası boyutlarda, hem de daha Türkiye’ye özgü bir tarihsellik çerçevesine yerleştirilerek ele alınmasını sağlayacaktır (Buğra & Savaşkan, 2014, De Wenden, 2012, Göktürk & al., 2010). Avrupa meselesinin bağlamının yeniden tayin edilmesi, Avrupa değişkeni denen karmaşık bütünü, bir yandan Avrupa’nın taleplerindeki bazen çelişkili ve belirsiz durumları (Adaman, 2005); diğer yandan da hâlihazırdaki unsurlara ve duruma göre Avrupa denince akla gelen çoklu anlamları masaya yatırmayı mümkün kılacaktır. Meselenin bu şekilde ele alınması, Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ilişkiler bütünü sorusuyla ilgili ve bu soru etrafında gelişen ve çözülen hamlelerin hakkında kuşkusuz, daha ince araştırmaların yapılmasını sağlayacaktır.

KAYNAKÇA

• F. Adaman, M. Arsel, (Eds), (2005), Environmentalism in Turkey Between Democracy and Development? Ashgate
• Ç. Adem, “The impact of the European Union on environmental policy”, in F. Adaman, M. Arsel, (Eds), (2005), Environmentalism in Turkey Between Democracy and Development? Ashgate
• D. Akagül, S, Vaner, B. Kaleağası, (1995) La Turquie en mouvement, Espace international, 1995
• N. Akyol, F. Christian, (1994), “Union européenne, Turquie et Eurasie, problématique générale”, Istanbul
• Z.  Alemdar (2009), “Turkish Trade Unions and the European Boomerang”, European Journal of Turkish Studies, 09, http://ejts.revues.org/3693
• G. Avci, A. Carkoğlu (Eds), (2013), Turkey and the EU, Accession and reform, Abingdon, Routledge
• S. Aydın-Düzgit et al. (eds) (2013), Global Turkey in Europe, Roma, Nuova Cultura, May http://www.iai.it/en/pubblicazioni/lista/all/global-turkey-in-europe#sthash.gnn1h0oL.dpuf
• S.  Aydın-Düzgit et al. (eds) (2015) Global Turkey in Europe II, Roma, Nuova Cultura, April http://www.iai.it/en/pubblicazioni/lista/all/global-turkey-in-europe#sthash.gnn1h0oL.dpuf
• F. Bafoil (2008), « L’européanisation : héritages, résistances, mobilisations collectives et cohésion », Critique internationale 4/ 41, p. 159-169, https://www.cairn.info/revue-critique-internationale-2008-4-page-159.htm.
• F. Bafoil & A. Kaya (dir.) (2009), Bölgesel Kalkınma ve Avrupa Birliği, Karabük, Valenciennes ve Katowice Karşılaştırmalı Analisi, Bilgi University
•  O. Baisnée et R. Pasquier (dir) (2007), L’Europe telle qu’elle se fait, européanisation et sociétés politiques nationales, Paris, CNRS éditions
• T. A. Börzel, D. Soyaltin (2012) Europeanization in Turkey. Stretching a Concept to its Limits? Working Paper 36, February.  http://www.polsoz.fu-berlin.de/en/v/transformeurope/publications/working_paper/wp/wp36/index.html
• A. Buğra & O. Savaşkan (2014), New Capitalism In Turkey, The Relationship between Politics, Religion and Business, Istanbul, Boğaziçi University Press
• J.P. Burdy, (2006) La Turquie est-elle européenne?, Toulouse, PUM
• M. Casier, “The Politics of Solidarity: the Kurdish Question In European Parliament”, in M. Casier, et J. Jongerden, J. (eds.), (201), Nationalisms and Politics in Turkey. Political Islam, Kemalism and the Kurdish issue. Oxon/New York: Routledge, pp. 197-217
• A. Çarkoğlu & B. Rubin (Eds.), (2003), Turkey and the European Union : Domestic Politics, Economic Integration and International, London, Frank Cass
• D. Cautrès, N. Monceau (2011), La Turquie en Europe. L’opinion des européens et des turcs, Paris, Presses de SciencePo
• M. Dartan, Ç. Nas (Eds) (2002), The European Union Enlargement Process and Turkey, Istanbul, Marmara University
• C. De Wenden (eds.) (2012), La Turquie au carrefour des turbulences migratoires , Anatoli, 3
• H. B. Elmas (1998), Turquie-Europe, une relation ambigüe, Paris, Syllepse
•  H. B. Elmas  (1988), Europe Sans Rivage: Symposium International Sur L’identité Culturelle Européenne, Paris, Janvier
• V. Guiraudon, A. Favell, (2011), Sociology of the European Union, Basingstokem Palgrave Macmillan
• H. Grabbe (2002), “Europeanisation Goes East: Power and Uncertainty in the EU Accession Process”, in K. Featherstone, C. Radaelli (Eds.), The Politics of Europeanisation, Oxford: Oxford University Press.  http://www.ceses.cuni.cz/CESES-141version13_1__Grabbe_2002_Europeanisation_goes_east.pdf
• D. Göktürk, L. Soysall, I. Türeli, (dir.), (2010) Orienting Istanbul : Cultural Capital of Europe?, London Routlege
• G. Groc, (1994), « La vision de l’Europe chez les islamistes turcs » : Colloque de la SSMOCI : Échanges entre cultures : Asie occidentale, Afrique du Nord, Europe : Berne 13-14 octobre
• B.M. Hoekman, S. Togan (Eds.) (2005), Turkey Economic Reform and Accession to the European Union, Washington, World Bank IAI, Istituto Affari Internazionali , http://www.iai.it
• A. Insel (dir.) (1999), La Turquie et l’Europe, une coopération tumultueuse, Paris, L’Harmattan
• D. Jung & C. Randvere (Eds.), (2008), Religion, Politics, and Turkey’s EU Accession, New York, Palgrave
• K. Kirişci (2007) Border Management and EU-Turkish Relations: Convergence or Deadlock, Research Reports 2007/03, European University Institute, RSCAS.
• G. Knaus (2015), “EU-Turkey relations : a visa breakthrough”, in S. Aydin Düzgit & al. op. cit
• M. Lake (dir.), (2005), The EU and Turkey : a glittering prize or a milestone, Federal trust
• E. Lambert Abdelgawad, H. Michel (dir.), (2014), Dictionnaire des acteurs de l’Europe, Bruxelles, Larcier
• J. Marcou (2008), La Turquie à l’heure de l’Europe , Grenoble, PUG
• N. Monceau (2007), Générations démocrates, Les élites turques et le pouvoir, Paris, Dalloz
• N. Monceau (dir), (2009) L’UE au miroir de la Turquie, Politique Européenne, 29
• B. Montabone (2013), L’Union européenne et la Turquie, Les enjeux d’un développement régional, Rennes, PUR
• M. Müftüler Bac, Y. Stivachtis, (Eds.), (2008), Turkey-European Relations, Dilemmas, Opportunities, and Constraints, Lanham: Lexington Books
• E. Öngün (2009), « Temps et contretemps d’une européanisation. Le cas du mouvement contre l’exploitation aurifère en Egée du nord », European Journal of Turkish Studies, http://ejts.revues.org/3693
• Z. Oniş, F. Şenses, (2009) Turkey and the Global Economy: Neo-liberal Restructuring and Integration in the Post-Crisis Era. London, Routledge.
• U. Özışık (2012), L’Européanisation de la politique de développement régional en Turquie. Thèse de doctorat en science politique, sous la direction de JP. Gaudin, Université Aix-Marseille
• F. Schimmelfennig, U. Sedelmeier (2005), The Europeanization of Central and Eastern Europe, The Europeanization of Central and Eastern Europe, Cornell University Press,
• O.Serdaroğlu (2009), « Les transformations des registres d’action de TÜSİAD dans les années 1990 : le rôle de l’enjeu européen », European Journal of Turkish Studies, 9, http://ejts.revues.org/3693
• C. Visier, JF. Polo (2007), « De l’intégration à l’européanisation :les groupes d’intérêts turcs à Bruxelles », in O. Baisnée et R. Pasquier (dir), L’Europe telle qu’elle se fait, européanisation et sociétés politiques nationales, Paris, CNRS éditions
• C. Visier (dir.) (2009), EU-Turkey: Sociological Approaches, European Journal of Turkish Studies, 9, http://ejts.revues.org/3693
•  G. Seufert, J. Waardenburg (Eds.), (1999), Turkish Islam and Europe : Europe and Christianity as reflected in Turkish Muslim discourse, Istanbul, Steiner
• TESEV, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı , www.tesev.org.tr
• J. Thobie, JL. Bacqué-Grammont (1987), L’accession de la Turquie à la civilisation industrielle : facteurs internes et externes  Actes du colloque d’Istanbul, 2-4 décembre 1985, Varia Turcica, VI, Isis
• J. Thobie, S. Kançal (dir.) (1989), Turquie, Moyen-Orient, communauté européenne : Actes du Colloque de Chantilly 15-17 septembre 1987, Varia Turcica, XIV, L’Harmattan
• N. Tocci (2008), The EU and Conflict Resolution: Promoting Peace in the Backyard, Abingdon and New York, Routledge
• S. Togan, V. N. Balasubramanyam (Eds) (2001), Turkey and Central and Eastern European Countries in Transition : Towards Membership of the EU, New York, Palgrave
• M. Uğur, N. Canefe (Eds.), (2005), Turkey and European Integration : Accession prospects and issues, London, New York, Routledge
• I. E. Vural (2011), Converging Europe. Transformation of Social Policy in the Enlarged European Union and in Turkey, Surrey, Burlington, Ashgate
• D. Yankaya (2009), “The Europeanization of MÜSİAD: Political opportunism, Economic Europeanization, Islamic Euroscepticism”, European Journal of Turkish Studies, 09 http://ejts.revues.org/3693
• H. Yilmaz (Eds.) (2005), Avrupa Haritasında Türkiye, Boğaziçi üniversitesi yayın,  http://hakanyilmaz.info/yahoo_site_admin/assets/docs/HakanYilmaz-2005-AvrupaHaritasindaTurkiye-Turkce-TumMakaleler.28453929.pdf
• H. Yilmaz, (2011), “Euroscepticism in Turkey: Parties, Elites, and Public Opinion”. South European Society and Politics, pp. 1–24 http://www.academia.edu/555179/Yilmaz_Hakan._2011._Euroscepticism_in_Turkey_Parties_Elites_and_Public_Opinion_._South_European_Society_and_Politics_iFirst_article_2011_pp._1_24
• Zihnioğlu (2013), European Union civil society policy and Turkey : a bridge too far? Houndmills, Basingstoke, Hampshire ; New York, NY : Palgrave Macmillan

---

---