Televizyon dizileri yoluyla mahalle olgusunu simgesel olarak yeniden şekillendirmeye ve bu dizilerin yeni gözde konusu olan İstanbul’un kentsel dönüşümüne özellikle işaret eden Türk televizyon dizisi Kayıp Şehir, Kanal D’de 26 Mart 2013’te son defa yayımlandı.
Mahalle, 1980li yılların ortasından itibaren Türk televizyon dizilerinin hem dekor hem de tekrar edilen konusu olarak göze çarpmaktadır. Öyle ki ilk, Perihan Abla dizisinin kazandığı beğeni sonucu çekimin yapıldığı Kuzguncuk Mahallesi’nin sokaklarından birine dizinin ismi verilmiştir. Gerçekten de birçok televizyon dizisi İstanbul’un belli bir mahallesini kendisine mekan olarak bellemiştir: Perihan Abla-Kuzguncuk, Süper baba-Çengelköy, Babaevi-Emirgan, İkinci Bahar-Samatya, Avrupa Yakası-Nişantaşı, ve de Kayıp Şehir-Tarlabaşı. Bununla birlikte, Mahallenin muhtarları dizisinde muhit belli değildir tıpkı yakın zamanda çekilen ve İstanbul’un kenar semtleri civarında geçen Cennet Mahallesi ve Dolapdere’nin efsaneleşmiş bir yorumu olan Kolera mahallesi’nde (bkz. Timur Muhiddin’in dipnotu) şekillenen Ağır Roman Yeni Dünya dizisinde olduğu gibi.
Hülya Tufan Tanriöver’e göre Türk dizilerindeki aile ile mahallenin baskın varlığı, dizi türüne özgü sağladığı uygulama kolaylığıyla açıklanabilir. Zaten dizi, karakterlerin mümkün olduğunca gerçekçi ve doğal şekilde birbirleriyle karşılaşabilecekleri mekanlar gerektirmektedir. Mahalle, izleyicinin imgeleminde içeriden dışarıya, mahremden kamusala (ve aksi yönde de) kesintisiz geçebildiğinden anlatı yapısı için en ideal mekandır. Bu bağlamda, mahalle Türk dizilerinin dramaturjisi için kusursuz bir mekan birliği sağlamaktadır.
Bu uygulama kolaylığının yanı sıra, dizi yapımcıları, mahalle ana konusunu seçerek buna yöneltilen yeni bir bakışı da beslemektedir. Gerçekten de son on, hatta yirmi yıldır mahalleye yapılan göndermeler İstanbul’da gitgide görünürleşmiştir. Resmi kayıtlara göre on beş milyon kişi barındıran bu şehirde, mahallenin çağrıştırdıkları, modernliğin soğukluğu ve büyük şehrin isimsizleştirmesinden korunmuş bir yakınlık ve sıcaklık mekanı olarak etkinleştirilmiştir. Bu simgesel etkinleştirme başlıca edebi yayınlar ve televizyon yoluyla gerçekleşmekte olup merkezi mahallelerden finans ve turizm alanında statejik noktalar yaratmak isteyen belediye mensuplarının da işine gelmektedir.
Diziler birçok kanal ve her saat diliminde mahallenin çağrıştırdıklarını üretmekte ve yeniden o derecede şekillendirmektedir ki toplumbilimci Tayfun Atay Habertürk’e geçende verdiği demeçte televizüel mahalle baskısından söz etmiştir.
Dizilerin başlıca ana konusu 1980ler’in ortasından beri mahalle olsa bile, dizilerin kentsel dönüşümü işlemeleri bir yeni bir durumdur.
14 Eylül 2012’ten itibaren yeni bir dizi ekranlarda boy gösterdi. Kayıp Şehir isimli dizi, Trabzon’dan gelip travesti ve çingenelerin oturduğu, özellikle çocuklarda baş gösteren şiddet sorunlarıyla tanınan Tarlabaşı’na yerleşen Toptaş ailesinin hikayesini anlatıyor. Her cuma akşamı saat 22.30’da sunulan dizinin saati pazartesi sabahları gösterilmek üzere değiştirildi. Ardından, ocak ayı bitiminde saat değişiklikleri ve düşük izlenme seviyesinden şikayetçi yönetmen Cevdet Mercan projeden ayrıldı yani on altı bölüm sonunda çekimlere son verildi. Dizinin gördüğü sönük ilgiye anlam vermek zordur. İstanbul’da baş döndürücü bir hızla çoğalan AVMler gibi yeni dizilerin de ömürleri çıkış dönemleriyle sınırlı mı kalacak? Diğer bir deyişle, modası geçen dizilerin soluğu sanki kesilecek.
Başarısızlığının nedenleri her ne olursa olsun ve bu denli hassas bir konuyu ele alma ve onu dizi pazarında olası bir maddi başarıya çevirmenin eleştirilebilir olması bir yana, burada dikkat çeken seçilen takvimdir. Nitekim tam da Tarlabaşı, sakinlerinin çıkarıldığı açık bir inşaat alanı haline gelmiş ve belediyenin başlattığı kentsel düzenlemelerin yeni söz dağarcığına giren onca kelime (« yenileme », « güzelleştirme », « kentsel dönüşüm », « kentsel tasarım », « düzenleme », « restorasyon », « renovasyon », « modernleştirme ») tam da tehlikeli atfedilen toplulukların kenara itilmesi çözümünü örtbas ederken, dizi Tarlabaşı’nı şimdiden geçmişte kalmış, bir « kayıp şehir » ilan etmiştir. Senaristin de geçmişe gönderme yapmaktan hoşlanan hele de 1955 olaylarını (Güz Sancısı) filminde ele alan Tomris Giritlioğlu’nun olması şaşırtıcı değildir.
Dizi, kötü bir zamansal örtüşmede, kentsel değişim projesini bayağılaştırıp normalmiş gibi göstererek buldozerlerin henüz yıktığı mahallenin tarihini yeniden yazmaktadır. Senoryonun son bir iması da baş karakterlerden birinin isminin Kadir Toptaş olup adının bir harf dışında İstanbul Büyükşehir Belediye başkanınınkiyle benzerlik göstermesidir.
Son olarak, Kayıp Şehir dizisinin kaldırılmasını geçenlerde yaşamını yitiren Metin Kaçan’ın Ağır Roman eserinin televizyona uyarlaması olan bir başka dizinin kesilmesi takip etti. Görünen o ki kentsel değişim aileler için bir hayal kaynağı teşkil etmiyor.
Dizilerin başlıca ana konusu 1980ler’in ortasından beri mahalle olsa bile, dizilerin kentsel dönüşümü işlemeleri bir yeni bir durumdur.
14 Eylül 2012’ten itibaren yeni bir dizi ekranlarda boy gösterdi. Kayıp Şehir isimli dizi, Trabzon’dan gelip travesti ve çingenelerin oturduğu, özellikle çocuklarda baş gösteren şiddet sorunlarıyla tanınan Tarlabaşı’na yerleşen Toptaş ailesinin hikayesini anlatıyor. Her cuma akşamı saat 22.30’da sunulan dizinin saati pazartesi sabahları gösterilmek üzere değiştirildi. Ardından, ocak ayı bitiminde saat değişiklikleri ve düşük izlenme seviyesinden şikayetçi yönetmen Cevdet Mercan projeden ayrıldı yani on altı bölüm sonunda çekimlere son verildi. Dizinin gördüğü sönük ilgiye anlam vermek zordur. İstanbul’da baş döndürücü bir hızla çoğalan AVMler gibi yeni dizilerin de ömürleri çıkış dönemleriyle sınırlı mı kalacak? Diğer bir deyişle, modası geçen dizilerin soluğu sanki kesilecek.
Başarısızlığının nedenleri her ne olursa olsun ve bu denli hassas bir konuyu ele alma ve onu dizi pazarında olası bir maddi başarıya çevirmenin eleştirilebilir olması bir yana, burada dikkat çeken seçilen takvimdir. Nitekim tam da Tarlabaşı, sakinlerinin çıkarıldığı açık bir inşaat alanı haline gelmiş ve belediyenin başlattığı kentsel düzenlemelerin yeni söz dağarcığına giren onca kelime (« yenileme », « güzelleştirme », « kentsel dönüşüm », « kentsel tasarım », « düzenleme », « restorasyon », « renovasyon », « modernleştirme ») tam da tehlikeli atfedilen toplulukların kenara itilmesi çözümünü örtbas ederken, dizi Tarlabaşı’nı şimdiden geçmişte kalmış, bir « kayıp şehir » ilan etmiştir. Senaristin de geçmişe gönderme yapmaktan hoşlanan hele de 1955 olaylarını (Güz Sancısı) filminde ele alan Tomris Giritlioğlu’nun olması şaşırtıcı değildir.
Dizi, kötü bir zamansal örtüşmede, kentsel değişim projesini bayağılaştırıp normalmiş gibi göstererek buldozerlerin henüz yıktığı mahallenin tarihini yeniden yazmaktadır. Senoryonun son bir iması da baş karakterlerden birinin isminin Kadir Toptaş olup adının bir harf dışında İstanbul Büyükşehir Belediye başkanınınkiyle benzerlik göstermesidir.
Son olarak, Kayıp Şehir dizisinin kaldırılmasını geçenlerde yaşamını yitiren Metin Kaçan’ın Ağır Roman eserinin televizyona uyarlaması olan bir başka dizinin kesilmesi takip etti. Görünen o ki kentsel değişim aileler için bir hayal kaynağı teşkil etmiyor.
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Cilia Martin (10 avril 2013). Televizyon dizileri kentsel dönüşümü sahiplenince.. « kayıp şehir »? Dipnot. Consulté le 23 mars 2025 à l’adresse https://doi.org/10.58079/nnj4
Une réflexion sur « Televizyon dizileri kentsel dönüşümü sahiplenince.. « kayıp şehir »? »