Şubat 2017
Version française

Winter (1971), Garlan (1974) ve  Adam (1982) gibi yazarların 1970li yıllarda, Antik döneme ait istihkam yapıları üzerine yayımladığı kilit eserler ve Leriche ile Tréziny’nin 1986 yılında düzenlediği ilk kolokyum ile birlikte, Antik dönem tahkimatı, başlı başına bir araştırma kolu olarak öne çıkmaya başlamıştır. Böylelikle, arkeolog ve tarihçiler, antik kentler ve civarlarını işleyen araştırmaların, Akdeniz medeniyetlerinin savunma alanında sarf ettiği çabaları göz önüne almaksızın yapılamayacağının farkına varmıştır. Yine de çok sayıda tahkimata ev sahipliğiyle bilinen Karya sit alanından bu yayınlarda hiç söz edilmemiştir. Oysa Karya hakkındaki araştırmalar, eskilere dayanmaktadır. Öyle ki Paton ve Myres’a ait, günümüzde hâlen kabul gören, antik eserlerin dağılımını gösteren harita ve birçok plan 1896 yılında yayımlanmış; ayrıca Latmos yani Beşparmak Dağı’ndaki Herakleia (Krischen 1922) ve Milet (von Gerkan 1935) sit alanlarındaki tahkimat hakkında 20. yüzyıl başlarında üç eser çıkmıştır. G. Bean, J.M. Cook ve S. Hornblower (Mausolus, 1982) gibi arkeologlar, istihkam yapılarına dikkat çekilmesine önemli katkıda bulunmuştur. Fakat Karya surlarının ayrıntılı biçimde işlenmesi için, A.W. Mc Nicoll’ün Ege Denizi’nden Fırat Nehri’ne dek uzanan tahkimatı ele alan, 1997 tarihli eserini beklemek gerekecektir. Karya’daki istihkam yapılarının cetvelinin ilk kez çıkarıldığı çalışma, I. Pimouguet-Pédarros’un Archéologie de la défense isimli, 2000 yılında yayımlanmış ve konu hakkında temel kaynak teşkil eden eseridir. Bundan sonra, Pedersen’in Halikarnassos’ta (2010), Peschlow-Bindokat’ın ve Hülden’in (2000) Latmos-Herakleia’da (2005), Ruggendorfer ve Konecny’nin (2014) Alinda’da yaptığı gibi, sit alanları, yeniden ayrı ayrı ele alınmaya başlanmıştır. Bir asrı aşkın bir süreye yayılan çalışmalarda, Karya’daki istihkam sürecinin farklı dönemleri tespit edilmeye çalışılmış, fakat yeterli arkeolojik kazıların gerçekleştirilememesi sonucu, tarihleme işlemi, büyük ölçüde, mimari gözleme ve tarihi karşılaştırmalara dayanarak yapılmıştır. Doğru bir tarihi sıralama önermekte çekilen sıkıntı, Labranda sit alanındaki tahkimat ağı üzerine, İsveçli ve Fransız araştırmacıların gerçekleştirdiği kazılar sırasında (Karlsson 2007-2013 ve Vergnaud 2013-2015) aşılmıştır. Bu kazılar, sit alanında ortaya çıkarılan seramiklere dayanarak doğru bir tarihleme sunmayı mümkün kılmıştır.

Üç uzun dönemde incelenebilecek olan Karya istihkamının belkemiği niteliğini taşıyan dönemi Hekatomnid Hanedanlığına rastlar. Karya’daki ilk tahkimat yapılarının İ.Ö. 8.-7. yüzyıl civarında inşa edildiğini söyleyebiliriz. W. Radt’ın Halikarnassos sit alanının bulunduğu Bodrum yarımadası ve civarında gerçekleştirdiği, 1970 tarihli inceleme de bu görüşü destekler. Savunmanın tahkimli çeper bölgeler ve gerektiğinde geri çekilinebilecek, denizden uzak kaleler vasıtasıyla yapıldığı düşünülmektedir. Radt (1970) ve Rumscheid’in (2009) incelemelerine göre, Pedasa (Gökçeler Köyü) ve Alâzeytin Tepesi gibi civar noktaların yüksek yerlerinde bir kale ile aşağı mevkiinde ise etrafı surlarla çevrili bir yerleşim bulunmaktaydı. Buralardaki istihkam duvarları, birbirinden çok farklı biçimde örülmüşse de, plattenmauerwerk isimli, kiltaşı kütlelerini yığarak inşa etme yönteminin kullanılmasından ötürü, bir bütünlük arz etmektedir. Bu malzemenin kullanımı, bunun Karya kültürünün bir özelliği olmasından ziyade, hammaddenin yarımadada hazır bulunması ile açıklanabilir. Bölgenin istihkam geleneğindeki büyük değişiklik, İ.Ö. 370 yılı civarına, Mausolos dönemine rastlar. Mausolos, Alinda ve Halikarnassos gibi şehirleri, Amizon ve Labranda gibi tapınakların çevresi ve önem arz eden bazı anayollar üzerine, yani iktidarı ifade eden yerlerin tahkimi üzerine yoğunlaşır. Hekatomnid Hanedanlığı, İ.Ö. 4. yüzyılda kurduğu istihkam ağını, öncelikle nüfuzunu pekiştirmek üzere inşa etmiştir (Pimouguet-Pédarros 2000). Bu yeni yapıların özelliği, değişik yükseklikteki taşlardan örülmeleri ve taşların uzun kenarlarının yanı sıra, kısa kenarlarının da duvar yüzeyinde göze çarpmasıdır. Ayrıca kule köşelerinde kısa kenarların çifter çifter üst üste koyularak örüldüğü ve köşe çizgisini ortaya çıkaran taşların düzleştirildiği gözlemlenmektedir (Perdersen 2010, Pedersen ve Ruppe 2016). Böylelikle Karya’da Hekatomnid kimliğini teyit eder nitelikte bir istihkam mimarisinin, tıpkı kamusal ve dini yapılarda olduğu gibi, ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Karya’daki istihkam faaliyetinin üçüncü safhası, bir öncekinin devamı olarak karşımıza çıkmakta ve Büyük İskender’in ölümünün ardından bölgede kendini gösteren iktidar savaşlarını yansıtmaktadır (Mc Nicoll 1997). Bu gelişmeler bilhassa sahada kullanılan yöntemi etkilemiş ve yuvarlak, beşgen veya altıgen biçimli top kuleleri ortaya çıkmıştır (Pimouguet-Pédarros 2000). Kuşatma konusunda dönemin diğer Helenistik medeniyetlerinde kaydedilen gelişmelere Karya’da da rastlanır, hatta bir tahkim çemberi oluşturan kulelerin çeşitliliğine bakılırsa, bölgenin çeşitli denemelere sahne olduğu söylenebilir. Euromos şehri, Helenistik dönemde Karya’ya özgü askeri mimari alanında kaydedilen gelişmeleri gayet güzel gözler önüne sermektedir.

Fransız araştırmacılar, IFEA’nın desteğiyle Karya’yı uzun sürelerce derinlemesine incelemiştir. Bu çalışmaların öncelikli amacı yazıt arayışı olsa da, birçok sit alanı ve sur, aralarında Alfred Laumonier (1936), Louis Robert (1935) ve Pierre Debord’un (Debord 2001, Debord et Varınlıoğlu 2010) bulunduğu arkeolog ve tarihçilerin çalışmaları sayesinde gün yüzüne çıkmıştır. IFEA’nın şubat ayı vitrini de, Kuzey Avrupa’dan İngiliz, Alman ve Danimarkalı araştırmacıların katkılarını gölgelemeden, Karya sit alanındaki Fransız kazı geleneğini tanıtmaya çalışacaktır.

IFEA kütüphanesi vitrininde sergilenen eserler

• ADAM, J.-P. 1982, L’architecture militaire grecque, Paris. Ac Ar 043/
• GARLAN, Y., 1974, Recherches de poliorcétique grecque, Paris.   COLL VII 223/
• LERICHE, P. & H. TRÉZINY, (eds), 1986, La fortification dans l’histoire du monde grec (Actes du Colloque international du CNRS: « La fortification et sa place dans l’histoire politique, culturelle et sociale du monde grec, Valbonne, 1982), Paris.  Ac Ar 048/
• WINTER, F.E., 1971, Greek Fortifications, Toronto. Ac Ar 023/
• CARSTENS, A.M. 2009, Karia and the Hekatomnids: The creation of a dynasty, BAR S1943, Oxford. COLL XIV 1943/
• DEBORD, P & E. VARINLIOĞLU, 2010, Cités de Carie, Harpasa, Bargasa, Orthosia dans l’Antiquité, PUR, Rennes. HAM 04/
• DEBORD, P. et R. DESCAT (éd.), 1994, Fortifications et défense du territoire en Asie Mineure occidentale et méridionale (Actes de la table ronde CNRS d’Istanbul, 1993), Bordeaux.  P 058/
• DESCAT, R., 1994, « Les forteresses de Théra et Kallipolis de Carie », REA 96, 205-214. P 058/
• HORNBLOWER, S. 1982, Mausolus, Oxford. Ac Gén 176/
• KARLSSON, L., 2011, « The forts and fortifications of Labraunda », in: Karlsson, K. & S. Carlsson (eds), Labraunda and Karia, (Boreas 32), 217-252. HAM 67/
• KRISCHEN, F., 1922, Die Befestigungen von Herakleia am Latmos, Milet III.2, Berlin. Ac Si Mil 05 B 3-2/
• MC NICOLL, A.W., 1997, Hellenistic Fortifications from the Aegean to the Euphrates, Oxford. Ac Ar 091/
• PESCHLOW-BINDOKAT, 2005, Feldforschungen im Latmos: die Karische Stadt Latmos. (Milet, III.6), Berlin. GU 199/
• PIMOUGUET-PÉDARROS, I., 2000, Archéologie de la défense: Histoire des fortifications antiques de Carie aux époques classique et hellénistique, Presses Universitaires de Franche Comté.  Ac Gén 154/
• RADT, W., 1970, Siedlungen und Bauten auf der Halbinsel von Halikarnassos unter besonderer Berücksichtigung der archaische Epoche, Tübingen. COLL X A 03/
• RUMSCHEID, F. (éd.), 2009, Die Karer und die anderen (Actes du Colloque International de Berlin, 13-15 October 2005), Bonn. Ac Gén 211/
• VERGNAUD, B., 2014(a), « Quelques observations sur la forteresse de Labraunda », in : Karlsson, K., Carlsson, S. & J. Blid Kullberg (eds), LABRYS. Studies presented to Pontus Hellström, (BOREAS 35), 107-122. Mél 132/
• von GERKAN, A., 1935, Die Stadtmauern, Milet II. 3, Berlin. Ac Si Mil 05 B 2-3/
• WINTER, F.E., 1971, Greek Fortifications, Toronto. Ac Ar 023/

Ayrıca seçilmiş makalelerden oluşan bir dosya

Kaynakça

Genel kaynaklar

• ADAM, J.-P. 1982. L’architecture militaire grecque, Paris. Ac Ar 043/
• FREDERIKSEN, R., MÜTH, S., SCHNEIDER, P. & M. SCHNELLE (éd.), Focus on Fortifikation. New Research on Fortifications in The Ancient Mediterranean and The Near East. Acropolis Museum in Athens, 6-9 December 2012. (Fokus Fortifikation Studies. vol. 2), Oxbow Books, Oxford.
• GARLAN, Y., 1974, Recherches de poliorcétique grecque, Paris.   COLL VII 223/
• HELLMANN, M.-Ch., 2010, L’architecture grecque. 3. Habitats et Fortifications. Picard, Paris.
• KARLSSON, L., 1992, Fortification Towers and Masonry Techniques in the Hegemony of Syracuse 405-211 B.C., Stockholm.
• LANG, F., 1996, Archaische Siedlungen in Griechenland. Struktur und Entwicklung, Berlin.
• LAWRENCE, A.W., 1979, Greek Aims in Fortifications, Oxford.
• LERICHE, P. & H. TRÉZINY, (eds), 1986, La fortification dans l’histoire du monde grec (Actes du Colloque international du CNRS: « La fortification et sa place dans l’histoire politique, culturelle et sociale du monde grec, Valbonne, 1982), Paris.  Ac Ar 048/
• MAIER, F.G., 1959-1961, Griechische Mauerbauinschriften, Heidelberg. Ep 031/
• MARDSEN, A.W., 1969, Greek and Roman Artillery, from. 399 B.C. to the 4th Cent A.D., Historical Development, Oxford.
• OBER, J., 1992, « Towards a Typology of Greek and Roman Artillery Towers : the First and Second Generations (ca. 375-275 B.C.) », in : Van De Maele, S. & J. M. Fossey (eds), Fortificationes Antiquae, 147-169.
• SOKOLICEK, A., 2009, Diateichismata. Zu dem Phänomen innerer Befestigungsmauern im griechischen Städtebau, Vienne.
• van de MAELE, S. et J.M FOSSEY (éd.), 1992, Fortificationes Antiquae (Actes du colloque tenu à Ottawa en octobre 1988), Amsterdam.
• WINTER, F.E., 1971, Greek Fortifications, Toronto. Ac Ar 023/
• WOKALEK, A., 1973, Griechische Stadtbefestigungen. Studien zur Geschichte der frühgriechischen Befestigungsanlagen, Bonn.

Karya’daki tahkimat hakkında:

• BEAN, G.E., 1971, Turkey beyond the Meander, London.
• BEAN, G.E. et J.M. COOK, 1952, « The Cnidia », ABSA 47, 171-213.
• BEAN, G.E. et J.M. COOK., 1955, « The Halicarnassus Peninsula », ABSA 50, 86-170.
• BEAN, G.E. et J.M. COOK, 1957, « The Carian Coast III », ABSA 52, 58-146.
• BENOIT, J. et R. PIEROBON-BENOIT, 1993, « Il terittorio a Nord di Iasos », ANSP 23, 902-919.
• BENTER, M., 2009, « Hydas, eine befestigte Höhensiedlung auf der Bozburun-Halbinsel », in: Rumscheid, F. (éd.), Die Karer und die anderen, 481-501. Ac Gén 211/
• BRUN, P., 1994, « Les fortifications d’Hyllarima, Philon de Byzance et Pleistarchos », in : Debord, P. & R. Descat (eds), Fortifications et défense du territoire en Asie Mineure occidentale et méridionale, REA 96, 193-204. P 058/
• CARSTENS, A.M. 2009, Karia and the Hekatomnids: The creation of a dynasty, BAR S1943, Oxford. COLL XIV 1943/
• CARSTENS, A.M. et P. FLENSTED-JENSEN, 2004, « Halikarnassos and the Lelegians », in: Isager, S. et P. Pedersen (éd.), The Salmakis Inscription and Hellenistic Halikarnassos, 109-123.
• COBET, J., 1997, « Milet 1914-1985. Die Mauern sind die Stadt. Zur Stadtbefestigung des antikes Milet », AA, 249-284.
• DEBORD, P & E. VARINLIOĞLU, 2010, Cités de Carie, Harpasa, Bargasa, Orthosia dans l’Antiquité, PUR, Rennes. HAM 04/
• DEBORD, P. (dir.), 2001 (a), Les hautes terres de Carie, Bordeaux.
• DEBORD, P. et R. DESCAT (éd.), 1994, Fortifications et défense du territoire en Asie Mineure occidentale et méridionale (Actes de la table ronde CNRS d’Istanbul, 1993), Bordeaux.  P 058/
• DESCAT, R., 1994, « Les forteresses de Théra et Kallipolis de Carie », REA 96, 205-214. P 058/
• HELD, W. et alii.,  1999, « Loryma Vorbericht über die Kampagnen 1995 und 1998 », Ist. Mitt. 49, 159-196.
• HELD, W., 2006, « Loryma », in: Radt, W. (éd.), Stadtgrabungen und Stadtforschung im westlichen Kleinasien: Geplantes und Erreichtes, 187-198.
• HORNBLOWER, S. 1982, Mausolus, Oxford. Ac Gén 176/
• HÜLDEN, O., 2000, « Pleistarchos und die Befestigungsanlagen von Herakleia am Latmos », Klio 82, 382-408.
• KARLSSON, L. 2013, « The Hekatomnid Pottery from the Recent Excavations and the Date of the Forts of Labraunda », in : Brun, P.  et al. (éd.), Euploia. La Lycie et la Carie antiques, 213-224.
• KARLSSON, L., 2011, « The forts and fortifications of Labraunda », in : Karlsson, K. & S. Carlsson (eds), Labraunda and Karia, (Boreas 32), 217-252. HAM 67/
• KARLSSON, L., 1994, « Thoughts about fortifications in Caria from Maussollos to Demetrios Poliorketes », in : Debord, P. & R. Descat (eds), Fortifications et défense du territoire en Asie Mineure occidentale et méridionale, REA 96, 141-153.
• KARLSSON, L. et al. 2012. « Labraunda 2011, a preliminary report on the Swedish excavations », Opuscula. Journal of the Swedish Institutes at Athens and Rome 5, 49–87.
• KARLSSON, L. et al. 2011. « Labraunda 2010, a preliminary report on the Swedish excavations », Opuscula. Journal of the Swedish Institutes at Athens and Rome 4, 21–67.
• KARLSSON, L. et al. 2010. « Labraunda 2009, a preliminary report on the Swedish excavations », Opuscula. Journal of the Swedish Institutes at Athens and Rome 3, 61–104.
• KARLSSON, L. et al., 2009, « Labraunda 2008, a preliminary report on the Swedish excavations », Opuscula. Journal of the Swedish Institutes at Athens and Rome 2, 57-87.
• KARLSSON, L. et al., 2008, « Labraunda 2008, a preliminary report on the Swedish excavations », Istanbuler Mitteilungen 58, 109-133.
• KRISCHEN, F., 1922, Die Befestigungen von Herakleia am Latmos, Milet III.2, Berlin. Ac Si Mil 05 B 3-2/
• MC NICOLL, A.W., 1997, Hellenistic Fortifications from the Aegean to the Euphrates, Oxford. Ac Ar 091/
• PATON, W.R. & J.L. MYRES, 1896, « Karian sites and inscriptions », JHS 16, 188-271.
• PEDERSEN, P., 2010, « The city wall of Halikarnassos », in: Van Bremen, R. & J.M. Carbon (eds), Hellenistic Karia, 269-316.
• PEDERSEN, P. & U. RUPPE, 2016, « The Fortifications at Halikarnassos and Priene – some regional characteristics? », in : Frederiksen et al. (éd.) Focus on Fortifications. : New Research on Fortifications in the Ancient Mediterranean and the Near East, Oxford, 560-580.
• PESCHLOW-BINDOKAT, 2005, Feldforschungen im Latmos: die Karische Stadt Latmos. Milet, III.6, Berlin. GU 199/
• PESCHLOW-BINDOKAT, A., 1989, « Lelegische Siedlungsspuren am Bafa See », Anadolu 22, 1981-1983, 79-83.
• PESCHLOW-BINDOKAT, A. & U. PESCHLOW, 1996, Der Latmos. Eine unbekannte Gebirgslandschaft an der türkischen Westküste, Mainz.
• PIMOUGUET, I., 1994 (b), « Les fortifications de la Pérée rhodienne », REA 96, 243-271.
• PIMOUGUET- PÉDARROS, I., 1995, « Défense et territoire, l’exemple milésien », DHA, 21-1, 89-109.
• PIMOUGUET- PÉDARROS, I., 2010, « Les fortifications de la cité d’Alinda en Carie », in : Aufrère, S.H. & M. Mazoyer (eds), Remparts et fortifications – Du temple d’Edfou au mur de Berlin, 91-110.
• PIMOUGUET- PÉDARROS, I., 2013, « Existe-t-il un style de construction hécatomnide ? Recherche à travers l’étude des fortifications du sud-ouest de l’Asie Mineure », in : Brun, P.  et al. (eds), Euploia. La Lycie et la Carie antiques, 153-174.
• PIMOUGUET-PÉDARROS, I., 2000, Archéologie de la défense: Histoire des fortifications antiques de Carie aux époques classique et hellénistique, Presses Universitaires de Franche Comté.  Ac Gén 154/
• RADT, W., 1970, Siedlungen und Bauten auf der Halbinsel von Halikarnassos unter besonderer Berücksichtigung der archaische Epoche, Tübingen. COLL X A 03/
• RADT, W., 1978, « Die Leleger auf der Halbinsel von Halikarnassos », in: Akurgal, E. (éd.), The proceedings of the Tenth International Congress of Classical Archaeology, I-III, 330-347.
• ROBERT, J. & L., Fouilles d’Amyzon en Carie I, Exploration, histoire, monnaies et inscriptions, Paris. Ac Si Ili 02-01/
• RUMSCHEID, F., 2009, « Die Leleger: Karer oder Andere? », in: Rumscheid, F. (éd.), Die Karer und die anderen, 163-193. Ac Gén 211/
• RUMSCHEID, F., 1999, « Mylasas Verteidigung: Burgen statt Stadtmauer ? », in: Schwandner, E.-L. & K. Rheidt (eds), Stadt und Umland, Neue Ergebnisse der archäologischen Bau- und Siedlungsforschung, (DiskAB 7), 206-222.
• VARINLIOĞLU, E., 1994, « La fortification hellénistique de Stratonicée, archéologie et épigraphie », in : Debord, P. & R. Descat (eds), Fortifications et défense du territoire en Asie Mineure occidentale et méridionale. Table ronde CNRS, Istanbul 20-27 mai 1993, REA 96, 189-191.
• VERGNAUD, B., 2016(a), « La forteresse de l’acropole de Labraunda. Rapport préliminaire sur la 4e campagne de fouille (2016) », in Henry, O. et al, Labraunda 2015, Anatolia Antiqua XXIV, 397-412.
• VERGNAUD, B., 2016(b), « La muraille d’Eurômos 2014-2015 », in Kızıl, A. et al., Euromos : Rapport préliminaire sur les travaux réalisés en 2015, Anatolia Antiqua XXIV, 325-333.
• VERGNAUD, B., 2015, « La forteresse de l’acropole de Labraunda. Rapport préliminaire sur la 3e campagne de fouille (2014) », in Henry, O. et al, Labraunda 2014, Anatolia Antiqua XXIII, 316-330.
• VERGNAUD, B., 2014(a), « Quelques observations sur la forteresse de Labraunda », in : Karlsson, K., Carlsson, S. & J. Blid Kullberg (eds), LABRYS. Studies presented to Pontus Hellström, (BOREAS 35), 107-122. Mél 132/
• VERGNAUD, B., 2014(b), “L’acropole du site”, in : Henry et al., « La mission Labraunda 2013 – rapport préliminaire », Anatolia Antiqua 22, 280-292.
• VERGNAUD, B., 2014(c) “Labraunda Lower Acropolis Excavations 2012-2013: Preliminary Notes”, in : Karlsson, L., Blid-Kullberg, J., Vergnaud, B. & A. Freccero, « A preliminary report on the work at the sanctuary with a new reconstruction drawing of the sanctuary by Jesper Blid Kullberg and an appendix by Fredrik Tobin », Opuscula 7, 16-22.
• VERGNAUD, B., 2013, “L’acropole du site”, in : Henry et al., « Labraunda 2012, rapport préliminaire », Anatolia Antiqua 21, 285-298.
• von GERKAN, A., 1935, Die Stadtmauern, Milet II. 3, Berlin. Ac Si Mil 05 B 2-3/