Mart 2013
« Müşteriler bana gelmeye devam ediyorlar çünkü Dia’da ürünler kasadan geçirilip sadece merhaba ile güle güle deniliyor. Burada, insanlar beni tanıyor, benimle sohbet ediyorlar. »
Tophane’deki bir bakkalın bu sözleri, alışveriş yeri olan ticarethanelerin çeşitli kişilerarası ilişkilere de gebe bir mekan olduğunu, esnafla yapılan sohbetin bilgi sağlayıcı tarafını ve alışveriş yapılacak yerin seçiminin de birtakım seçimlerden doğduğunu göstermektedir… Düşük fiyat arayışı, ulaşım kolaylığı ve de arzın özelliklerine bağlı olan bu seçim kıstasları, İstanbul’un kentsel yapısı ve toplumsal profilinin göstergesi olan tüketim bölgelerini doğurmaktadır.
Çalışma konusu olarak İstanbul ticarethaneleri ayrı bir önem teşkil etmektedir. Tarih boyunca bir ticaret merkezi olmuş İstanbul’un bu anlamda önem ve geçmişi halen kent dokusunda kendisi bilhassa tarihi yarımadada göstermektedir. Bazen ilk AVM örneği olarak kabul gören (Rem Koolhaas) Kapalı Çarşı ya da Osmanlı İmparatorluğu başından bu yana Eminönü’nde konuşlanmış ticarethane toplulukları olan hanlar, hem üretim hem de satış mekanları olabilmeleri bakımından şehrin ticari geçmişinin zenginliğine işaret etmektedir.
Bugün İstanbul kuvvetli bir mekansal büyüme bölgesine konuşlanmış on dört milyonluk tüketici havuzuna tekabül etmektedir ki buna yılda dokuz buçuk milyon turist (2011 sayımları) eklenmektedir. Böylesi bir hareketlilik sonucu, 1990lı yıllardan itibaren ticarethanelerin sayı ve çeşitleri ciddi şekilde artış göstermiştir. Küçük ticarethane (bakkal, manav), işportacı, açık ya da kapalı pazar yerlerine çeşitli tüketim mekanları katılmıştır ; AVMler (ilki 1988’de açılan Galleria), süper ve hiper marketler (1993’de Asya tarafına Carrefour’un gelişi), temalı gros marketler (1996’da ilk Carrefour’un yanına ‘kendin kur’ temalı Bahaus kuruluşu), indirim süpermarketleri, özel isim kullanma hakkı gerektiren markalar, Carrefour Express gibi büyük markaların küçük boyutluları gibi… Alışveriş mekanlarının giderek çokşekillileşmesi rekabet ve tamamlayıcılığı kuvvetlendirmektedir. Ticari arzın bu ilerleyişi bazen kuvvetli şekilde kendini gösterebilir ; AVMler (alışveriş merkezleri) yalnızca rakam bakımından öne çıkmakla kalmayıp (2010’da Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği İstanbul’da bitirilen AVM sayısının tahmini olarak doksan altıyı bulacağı belirtmiştir) ayrıca şehircilik alanında bir araç görevi de görmektedir. AVMler şehircilik pazarlamasının bir aracı olarak çoklukla toplu konut projelerinin en önemli unsuru olarak öne çıkmaktadır. Yani alışveriş mekanları kentleşme projelerinde eskiden oldukları gibi hatta bugün daha da fazla kilit unsur olarak İstanbul’un her yerinde karşımıza çıkmaktadır.
İlk eser seçkisi İstanbullu ticaretin tarihsel boyutu hakkında olup esnaf, pazar ve hanların tarihini ele almaktadır.
İkinci seçki İstanbul’daki esnaf dükkanlarının çeşitliliğini, Kapalıçarşı’dan (Story of Grand Bazaar, Çelik Gülersoy), işportacılara (Marchands de rue à Istanbul, Présence urbaine d’une offre commerciale en perpétuelle recomposition spatiale, Joël Meissonnier), AVMlerden (The shopping mall as an emergent public space in Turkey, Erkip) bakkallara (bakkallar odası gazetesi) değinerek göstermeyi amaçlamaktadır.
Üçüncü kitap ve makale seçkisi, bir takım ekonomik, toplumsal ve kentsel hareketlenmeleri ateşleyen ve oluşturan ve bir çalışma konusu olarak ele alınan dükkan, esnaf ve tüketim alışkanlıkları üzerine yapılmış çalışma örneklerini sunmayı amaçlamaktadır. Seçki yalnızca İstanbul ile sınırlı olmaktansa yöntemin zenginliğini ortaya koymak adına, antropolog Daniel Miller’ın bir yıl boyunca Londra’da bir sokakta tüketim alışkanlıklarıyla ilgili yaptığı çalışması gibi kuramsal çalışmalara yer vermek istemiştir.
Bu vitrin, gerek belge (makale, dergi, kitap, tez) gerekse yöntem (saha çalışması, roman, kuramsal eser) çeşitliliği sayesinde alışveriş mekanlarının bürünebileceği şekil ve genel olarak kent alanları ve özellikle İstanbul’da görünürleşen ekonomik, toplumsal ve kentsel olguları anlamak adına yapılan incelemeleri sunmaya bir kapsam iddası olmaksızın çalışmaktadır.
Vitrin için seçilmiş kitap listesi:
Ethnologie française, 2005/1 Vol. 35, p. 17-26. DOI : 10.3917/ethn.051.0017
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Aziliz Pierre (28 février 2013). Çok şekilli ve disiplinlerarası bir çalışma konusu olarak ticaret. Dipnot. Consulté le 19 février 2025 à l’adresse https://doi.org/10.58079/nniw