Version française

Haziran 2013

Yerel oluşum ve mimarisiyle sıradışı tarihi bir yöre olan Kapadokya, özellikle Bizans sanatı alanında olmak üzere çok sayıda sanat tarihi araştırmasına konu olmuştur. Bununla birlikte Osmanlı-Türk dönemine değgin yerel tarih fazlaca bilinmemektedir. Doğal şekilde oluşmuş peri bacalarının yakınındaki (hatta bazen içindeki), kayalara oyulmuş kilise ve başka Bizans anıtlarının XVIII ve XIX. yy. seyyahlarını etkilediği bir gerçektir. Buralar, bugün hala « turist »lerin en çok tercih ettiği ziyaret mekanları olmaya devam etmektedir. Bu noktada, « seyyah » sözcüğünün yerini zamanla turist kelimesinin aldığını ve bunun XX ve XXI. yy. Kapadokya deneyimlerine daha uygun düştüğünün altını çizmek isteriz.

XVIII. yy. başında Kapadokya’yı yer ismi kullanmadan ziyaret eden Paul Lucas’yı takiben, XIX. yy.’da bölgeyi sıradışı manzara ve deneyimler peşindeki Avrupalı seyyahlar dolaşmışlardır. Karşılaştıkları halkın onlara şaşırtıcı gelen geleneklerini yabancıllık, doğululuk ve Türklük düşkünü Avrupalı okuyucuyu çekebilmek için uzun betimlemeler yoluyla ve genellikle tabii ki biraz ağdalı şekilde aktarmışlardır. Ancak sözkonusu seyyahların ilgisini, kaybolmuş antik bir kültürün « kalıntıları » olarak gördükleri, bölgenin Hıristiyan nüfusu çekmiştir. Aynı şekilde, bu halk Katolik ve Protestan misyonerlerin de özellikle ilgi odağı olmuştur. Kapadokya Ortodoksları yaşam biçimleriyle merak uyandırmış; çoklukla kaya içineh oyulmuş konutlarda oturmalarıyla ki bu, biraz mağara devrini hatırlatmasından ötürü ilkel bir konut biçimi olarak görülmesiyle beraber son derece gizemli ve büyüleyici gelmiştir. Aynı şekilde, bu yerel nüfusun gelenek ve dil(ler)i yani « eski » Yunanca veya Türkçe konuşmaları ve Türkçe’yi Yunan harfleriyle yazıp okumaları gibi cezbedici özellikleri çok olmuştur. P. Lucas, J. MacDonald Kinneir, C. Texier, G. Perrot, W.F. Ainsworth ile W.M. Ramsay’e de ait seyahatnameleri içeren uzun liste, XIX. yy. Kapadokyası’nın bir ilk genel görünüşünü sunmakta ve IFEA’nın kütüphanesinin seyahatnameler derleminde saklanmaktadır.

Son on, yirmi yılda, seyahatnamelerin yanı sıra, sanat tarihi ile yerel tarih alanındaki çalışmaların sayısında artış kaydedilmiştir. Yelpazesi genişleyen yerel sanat, Bizans devrinin kapılarını Osmanlı öncesi ve Osmanlı Türk sanatına doğru aralayarak ayrıntılı araştırmalara konu olmaya devam etmektedir. XIX. yy.’da Kapadokya çokça mimari ve sanatsal değişikliklere sahne olmuştur. Kapadokya mimarisi Bizanslılar’a kadar kayalar içine oyulmuş olmasından ötürü çoğunlukla gizli kalmış olsa da Türk-Osmanlı fetihleri sırasında kervansaray, camii, çeşme ve köprüler oyma işlemiyle değil bilakis baştan sona inşaa edilerek anıtlar sahnesindeki yerlerini zamanla almışlardır. Aynı şekilde, XIX. yy. sonunda, 1923’te bölgeyi temelli terk edecek olan Hristiyan aileler, en güzel örneklerinin kuşkusuz Güzelyurt (eski Gelveri) ve Mustafapaşa (Sinassos) köylerinde bulunduğu, bir kısmı hep yer altında bulunan kilise ve taş oymalı evlerin inşaasıyla Kapadokya mimari mirasına yeni bir boyut getirmiştir.

Kapadokya’daki Hristiyan ve Müslümanların bir arada yaşayısının sonu olan 1923’teki mübadeleye kadar sarkan uzun XIX. yüzyılın yerel tarihi, özellikle Yunanca ve Türkçe konuşan köyler hakkındaki Yunan dilinde kitaplara; Kayseri, Niğde, Nevşehir, Ürgüp, Bor veya Sinassos gibi önemli merkezler hakkında çalışmalara ve de Karamanlılar ile edebiyatları üzerine araştırmalara konu olmuştur. Mimari ve dil özgünlükleri ile gelenek, inanç ve yerel yaşayış biçimleri ile Kapadokya ve sakinleri hakkındaki tarih araştırmaları peri bacalarıyla serpili geniş bir çalışma sahası teşkil etmektedir…

Kapadokya mirası, IFEA’nın 6 – 7 Haziran 2013 tarihlerinde düzenlediği Türkiye’de kültür mirasın korunması ve değerlendirilmesi. Aktör, etkileşim ve çözüm önerileri isimli çalıştayın bir oturumunda ele alınacaktır. 

---

---