Eylül 2013
Yangın sigortası haritaları, erken hayata geçirildiklerinden İstanbul’u konu alan kent çalışmaları alanında özgün araştırmaların gerçekleşmesini sağlamıştır. XIX. yy. sonunda büyük kentlerde taşınır ve taşınmaz malların sigortalanması için haritalama işleminin yaygınlaşması, yangın riskinin daha etraflıca ele alındığını göstermektedir. Bu haritalar, başlı başına bir araştırma konusu olarak nadiren kabul görseler de dizin ve renk anahtarlarının zenginliği, temsil edilen şehir merkezleri ya da liman alanlarının belli bir andaki hallerini birebir gösterebilecek derecedeki belirliliği bu haritaları çok rağmet gören bir arşiv « hazinesi » haline getirmektedir. Yeni harita araçları (SIG) sayesinde mekan çözümleme imkanlarının çoğaldığı, ayrıca bu türden arşivler hakkındaki bilginin arttığı bir zamanda, bu arşivleri bilimsel şekilde araştırmak ilginç olduğu kadar gereklidir. Bu arşivler, sergilendikleri halde geçmişlerinin az bilinmesi bir çelişki teşkil etmektedir. Bununla birlikte konuyla ilgili bir takım araştırma denemeleri de kent çalışmaları alanında gözlemlenmektedir. Bu ayki vitrinde bu karmaşık kaynağın incelenmesine tarihi açıdan yardımcı olabilecek bazı okuma önerilerini iki farklı açıdan sunuyoruz. Bunlardan ilki, yöntem üzerinde durup harita derlemeleri ile bunlardan yola çıkarak tarih yazımı hakkındaki çalışmaları bir araya getiriyor. İkincisi ise sözkonusu arşivi meyvesi olduğu sigortacılığın ekonomik ve siyasal tarihi tarafından ele alıyor. Bölgedeki sigortacılık tarihi hakkında eleştirel mesafe eksikliği, yangın sigortası haritalarının teknik belge ile görsel arasında kalmış muğlak durumu, bunların tarihi açıdan çalışılmalarını zorlaştırmaktadır. Bilgi ve malzeme bakımından da çağdaş dönemde görseli başlı başına bir kaynak olarak kabul eden akademik çalışmalar da seyrektir çünkü görsel basit bir tasvir, metinse tek meşru tarih aktarıcısı olarak görülmektedir. Ayrıca, sigorta haritaları çoklukla sadece işaret bilimiyle sınırlı görsel araştırmalar kapsamında kalmakta, kent ekonomisi bakımından güvenilir bir kaynak olarak görülmediği için de zorlukla genelleştirilebilen ya da başka yerde kullanılmaya elverişli olmayan vaka incelemelerinde karşımıza çıkmaktadır.
Mekan ve zaman üzerine daha geniş açılımı olan haritalarla ilgili projelere İstanbul ile ilgili malzemenin de dahil edilmesi bu türden karşılaştırmalı ve dinamik çalışmalara imkan tanımaktadır. Geçtiğimiz aylarda düzenlenen İstanbul ve çevresi üzerine iki yüzyıl boyunca haritacılık sergisi, sigorta haritalarını şehir ve coğrafya hakkındaki bilgilerin değişiminin gerçekleştiği uzun zaman bağlamında ele almakta ve bu türden bir arşiv hakkındaki çalışmalarda kaydedilen ilerlemelere tanıklık etmektedir. Aslında, sigorta haritaları kurumsal yönüyle de kapsamlı bir arşivdir. Haketmediği şekilde telifsizleşmiş dağınık haritaları derlemek araştırmacıların uluslararası şekilde çalışmasını gerektirmektedir. Basılı harita derlemelerinde ise genelde kurum adları öne çıkmakta ve eleştirel bir önsöz bulunmamaktadır. İstanbul ile ilgili bilimsel araştırmaların uzmanların bir araya gelmeleriyle yapıldığı görülmektedir. XX. yy. başında Charles Ed. Goad Lted şirketinin hazırladığı haritaların yayınlanması, zaman ve yer bakımından aydınlatıcı bilgi ile bir kaynakça sunulmasını sağlamıştır. Hem bir arşiv hem de miras değeri taşıması bakımından belgelerin paylaşılabilir olması ve haritaların başlı başlarına incelenmeleri, bu alandaki çalışmaların ilerleyişinin kuvvetli göstergeleridir. Bu noktada, bir kırılma görülmektedir çünkü yangın sigortası haritaları erişilmesi imkansız bir gerçekliğin yansıması olmaktan çıkıp beslenerek « sigortacının bakışını » mercek altına alan diğer şehircilik ve tarih çalışmaları ile harmanlanarak onlarla birlikte sigortacılık ekseni etrafında şekillenen yerel bir tarih yazımını ilerletmektedir.
Stefanos Yérasimos ile beraber çalışan şehirci ve mimarlar grubu, yerel sigortacılık tarihinin özgünlüğüne dikkat çekmiş ve harita arşivlerinin idaresinde birtakım kuralları belirlemiştir. Bundan sonra, sigorta haritaları, « yanan şehir » temalı zengin bir çalışma programına dahil edilmiş ve bu sayede eldeki belgelerin günyüzüne çıkmasıyla bunların uygun şekilde çoğaltılmalarda etkili olmuştur. Ayrıca bugün de güncelliğini koruyan, sigorta haritalarının hazırlanması, belediye çalışmaları ile toprağın tapulanması arasındaki ilişki gibi bir takım varsayımlar bu vesileyle gündeme gelmiştir.
Özellikle Osmanlı İmparatorluğu şehirlerinde XIX. yy.’daki bazı sigorta arşivlerinin « bulunamayışı » ile bazı şehirlerde tarih yazımıyla ilgili birtakım kısıtlılıklar sözkonusudur. Sigortacılığın uluslararası tarihi hakkındaki eserler, az olmakla beraber mesleğin şu andaki çerçeveleri içinde kalmaktadır. Çalışmalar gittikçe belirli hale gelip daha çok teknik konularda ; hukuki, ekonomik, finansal, matematik ve istatistik alanında kendini göstermektedir. Sigortacılığın tarihini anlamak için evrimci bir prizmadan bakmak da mümkündür. Hakim literatür, sadece gelişmiş ve tarihte sigortacılığın yaygınlaşmasında etkin rol oynamış ülkeleri ele almaktadır. Şirket tarihinin devlet ve diğer kurumlarla olan ilişkiler nezdinde ele alınması bu yaklaşımın belirgin bir özelliğidir. Bu durumda, Türk ve Mısır sigortacılık tarihi, uzun zaman boyunca emperyalist hakimiyetle ilgili, dış kaynaklı bir olgu olarak kabul edilmiş ve alışılgelmiş yeni pazarların ortaya çıktığı düzenin dışında yer almıştır. Halen devam eden araştırmalar, bu anlayışın aksi yönünde yol almakta olup İslami hukukun sigortacılığa bir engel olmadığını ve sigortacılığın ticaret tarihinin uzun zamanlı tarihinin bir parçası olduğunu göstermektedir. İlk bölümde, Osmanlı İmparatorluğu’nda sigortacılığın tarihi ele alınmakta ve de yerel açıdan emlak kanununun getirdiği değişikliklere değinilmektedir.
Sonuç olarak yangın sigortası haritalarının bir harita ve kültürel öğe olmasının yanı sıra, kapitalizmin yükselişiyle de doğrudan ilgili bir finansal araç oldukları ve bunların mülk kanunu düzenlemesi ile risk yönetiminin hem ekonomik hem de siyasal ele alınış ilişkisine ışık tuttukları unutulmamalıdır. Sigortacılığı teknik işleyişi açısından ele almak uygun bir başlangıçtır çünkü komisyoncudan tutun da mühendise kadar konuyla ilgili birçok unsuru işleyip ince bir toplumsal tarih yaklaşımını işin nesnel ve mimari boyutunu boş vermeden ortaya koyar. Farklı yaklaşımları bir araya getirerek bir geleneğin parçası olarak yerel süreçlerin kalbinde bulunan yangın sigortası haritaları araştırmaları, belki bir prestij kaybına mal olsa da, ele alınması daha kolay bir arşiv halini almaktadır
Arşivler :
- Banque impériale Ottomane : inventaire commenté des archives, Institut Français d’Etudes Anatoliennes, 1994.
- Catalogue de l’exposition ‘Deux siècles de cartographie d’Istanbul et de son environnement – Istanbul ve cevresi üzerine iki Yüzyıl Boyunca Haritacılık’, M. Stern P. Lebouteiller, J-F Pérouse, Istanbul, Notre Dame de Sion, 2013.
- Charles Edouard Goad’in Istanbul Sigorta Haritalari (İstanbul büyûkehir Belediyesi, Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü),Dagdelen, Irfan ed. 2007.
- Jacques Pervitich Sigorta Haritalarında Istanbul, Istanbul : Axa Oyak, Tarih Vakfı Yayını, 2000.
Seçilmiş kitaplar :
- -Aygün A., Türk Haritacılık Tarihi (Histoire de la cartographie turque), 2 Cilt (vol.), Ankara : Harita Genel Müdürlüğü, 1980.
- -Arnaud, J.-L., Analyse spatiale, cartographie et histoire urbaine, Parenthèses, 2008.
- -Alleaume, G., « La production d’une économie nationale : remarques sur l’histoire des sociétés anonymes par actions en Egypte de 1856 à 1956 », Annales Islamologiques, n°31, 1997, p. 1-16.
- -Chastagneret, G., Marin, B., Raveux, O. et Travaglini, C. (dir.) Les sociétés méditerranéennes face au risque : Economies, coédition IFAO, Casa de Velázquez, Ecole Française d’Athènes, Ecole Française de Rome, Maison de la Méditerranée et des Sciences de l’Homme, 2012.
- -Coanus, Thierry et Pérouse, Jean-François (dir.) « Villes et risques. Regards croisés sur quelque cités en danger », Anthropos, 2006.
- -Bekkin, Renat I. “Islamic Insurance: National Features and Legal Regulation”, Arab Law Quarterly, Vol. 21, No. 2, 2007, pp. 109-134
- -Débarre, Ségolène, Du Méandre à l’Euphrate, l’Anatolie au prisme des savoirs géographiques allemands (1835-1895), (thèse ss dir Tissier), Paris I, 2011.
- -Deweerdt, Charlotte, “Développement de l’assurance et du marché foncier à Alexandrie durant la seconde moitié du XIXe siècle”, in Guéno, Vanessa et Guignard, Didier (dir.), Les acteurs des transformations foncières en Mediterranée, Karthala, 2013.
- -Dupret, Baudouin, « Vent d’est, vent d’ouest » : l’Occident du droit égyptien », Égypte/Monde arabe, n°30-31, 1997, (Les visions de l’Occident dans le monde arabe), p. 93-111.
- -Edney, Matthew, H., Mapping an Empire. The Geographical Construction of British India, 1765-1843, Univ. Chicago Press, 1997.
- -Encyclopédie de l’Islam, Leiden, E.J. Brill, 1965, Tome II, Article Dallâl
- -Frangakis-Syrett, Elena, « Concurrence commerciale et financière entre les pays occidentaux à Izmir (XIXe-Debut du XXe siècles), In Jacques Thobie, Roland Perez et Salgur Kançal (ed.), Enjeux et rapports de force en Turquie et en Méditerranée orientale, Varia Turcica XXVIII, L’Harmattan, Ifea, 1996.
- – Fries, Franck et Yerasimos, Stéphane (ed.), La ville en feu, Actes de la journée du 4 juin 1993 / organisée par le laboratoire « Théorie des mutations urbaines ». Cahiers µ, n° 6-7, sept-déc.1993, p.67-86.
- -Ientile, Damien, Histoire économique des assurances au XVIIIe et XIXe siècles en Europe, P.C Hautcoeur (dir.), ENS, Paris, p.1-17.
- -Kayah, Fatih, Osmanlı Devleti’nde Sigortacılık, Libra Yayınlari, İstanbul, 2010.
- -Lemercier, Claire et Zalc, Claire « Pour une nouvelle approche de la relation de crédit en histoire contemporaine », Les Editions de l’EHESS, Annales. Histoire, Sciences Sociales, 2012 /4.
- -Lepetit, Bernard et Topalov, Christian (ss dir), « La ville des sciences sociales », Ed. Belin, 2001.
- -Mazlum, Deniz, 1766 İstanbul Depremi – Belgeler Işığında Yapı Onarımları (Le séisme d’Istanbul de 1766: la réparation des bâtiments à la lumière des documents), Istanbul, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2011.
- -Owen, Roger , « The middle East in the world economy 1800-1914 », Londres-New York, Methuen, 1981.
- -Stanziani, « Comparaison réciproque et histoire. Quelques propositions à partir du cas russe », in Jean-Paul Zuniga, Pratiques du transnational, Paris, CRH, 2011, pp. 209-231.
- -Thobie, Jacques, “Conjoncture et stratégie: le groupe financier de l’Ottomane en 1914 », in BACQUE-GRAMMONT Jean-Louis, DUMONT Paul (eds.) Economie et sociétés dans l’Empire ottoman (Fin du XVIIIe-Début du XXe siècle) : Actes du colloque de Strasbourg : 1-5 juillet 1980.
- -Patrick Verley et Jean-Luc Mayaud, « Introduction. En l’an 2001, le XIXe siècle à redécouvrir pour les historiens économistes ? », Revue d’histoire du XIXe siècle, 23 / 2001, 7-21.
- -Warner, Nicolas, « Sources for architectural and urban history, Charles Goad & the Fire Insurance Plans of Egypt (1898-1910)” in Mercedes Volait (dir.), Le Caire-Alexandrie architectures européennes, 1850-1950, CEDEJ-IFAO, 2001.
- -Yerasimos, Stéphane, « occidentalisation de l’espace urbain : Istanbul 1839-1871. Les textes règlementaires comme sources d’histoire urbaine », in Daniel Panzac, Les villes dans l’Empire ottoman : activités et sociétés, t. I, Marseille, CNRS, 1992, p. 97-119.
İlgili linkler :
http://cartomed.mmsh.univ-aix.fr/
https://www.ifea-istanbul.net/index.php?option=com_k2&view=item&id=29&Itemid=309
http://www.ffsa.fr/sites/upload/docs/application/pdf/2010-03/introductionguidedessources.pdf
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Nilda Taşköprü (30 août 2013). Bir kent tarihi kaynağı olarak yangın sigortası için hazırlanmış haritalar. Dipnot. Consulté le 8 décembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/nnjo