Ekim 2014
Version françaiseAzerbaycan ve Türkiye arasındaki yakın ilişkiler, kamuoyu yoklamalarında, Türk yıldızların Bakü konserlerindeki hayranların sevinç çığlıklarından iki ülkenin Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaklaşa yürüttüğü lobi faaliyetlerine kadar birçok alanda kendini göstermektedir. Bununla beraber, Türkiye’deki Azerbaycanlı öğrenci sayısının gittikçe artmasına rağmen Azerbaycan üzerine yürütülen incelemeler ve akademik çalışmalar, bu « özel münasebet »le ters orantılı seyretmektedir. Hatta Azerbaycanlı öğrencilerin sosyal bilimler alanındaki yoğunluğunun, Türk üniversitelerindeki Azerbaycan konulu çalışmaların içeriği ve yönlendirilmesi üzerindeki etkileri oldukça sınırlıdır.
Azerbaycan, her ne kadar kültürel açıdan Türkiye’ye çok yakın olsa da, Türkiye’nin Balkanlar’daki ve Orta Doğu’daki komşularından farklı olarak, yalnızca çok kısa dönemler süresince Osmanlı İmparatorluğu sınırlarının dahilinde kalmıştır. 1828’de Rus İmparatorluğu ve Kaçar Hanedanlığı arasında imzalanan Türkmençay Antlaşması’na kadar Güneydoğu Kafkasya, bu iki devlet arasında gerginlik nedeni olmuştur. Antlaşma doğrultusunda Azeriler, Aras ırmağı kıyılarından ayrılmış ve Güneydoğu Kafkasya, önce Rus İmparatorluğu’na ardından da SSCB’ye dahil edilmiştir. Bu nedenle de Azerbaycan’ın « Türk kardeşi » ile yeniden yorumlayabileceği bir ortak tarihi bulunmamaktadır. Bununla ilgili olarak da Osmanlı İmparatorluğu’nun yeni ilan edilmiş Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ne yardımları günümüzde altı çizilen tek tarihi dönem olarak karşımıza çıkmaktadır; ki bu konu artık son derece siyasi bir boyut kazanmıştır. Çünkü Azerbaycan resmi tarihine göre Osmanlı İmparatorluğu, Türk askerlerinin varmasına kadar Azerileri katleden bir Ermeni komutanın idaresindeki Bakü kuvvetlerine karşı çarpışmıştır. Türkçülük sevdasındaki birtakım dar çevrelerden gelen milliyetçi yazarlar, Azerbaycan’ın türklüğünü vurgulayarak, Sovyet ve Stalin rejimlerinin baskısını, komünizm döneminde tarihi mirasın « silinmesi »ni ve Dağlık Karabağ sorununun feci sonuçlarını dile getirerek 1990lı yılların havasını iyi kötü yansıtmışlardır.
AKP’nin Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın kapalı oluşunu sorgulaması, bazı Azeri yayınların sınırların açılması fikrinin bir ihanet teşkil edeceğine odaklanmalarıyla sonuçlanmıştır. Zaten Türkiye’deki siyasi partiler, genel olarak halihazırdaki düzenin desteklemekte ve de bu siyasi çevrelere yakın akademik kurumlar ile medya grupları neredeyse inaksal denecek « Azerbaycan’ı haklı mücadelesinde destekleme »yi benimsemişlerdir. Günümüzde Türkiye’de Ermeni sorunu da Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki gerginlikle öylesine karıştırılmaktadır ki bu iki konu arasındaki sınırların yer yer tamamen ortadan kalktığını söyleyebiliriz.
Diğer taraftan akademik çalışmalar da başka birçok konu hakkında iki ülkenin dış siyasetindeki ayrılıklara inceden inceye ayna tutmaktadır. Örneğin Bakü, Ankara’nın arzuladığı gibi, KKTC ile doğrudan temas kurma konusunda sergilediği çekimser tavır ve aynı şekilde, Ankara ile Tel Aviv arasındaki ilişkiler en zayıf noktadayken İsrail ile Azerbaycan’ın giderek artan bir işbirliği içine girmeleri de birçok makale ve araştırma çerçevesinde bir uyuşmazlık nedeni olarak yorumlanmıştır. Din konusunun kendisi de yabancı araştırmacılarca enine boyuna işlenen bir mevzu olmuştur. Bununla ilgili olarak çoğunluğu Sünni olan Türk nüfus ile Şii olan Azeri nüfusun geleneksel ayrılığının da ötesine geçerek kesin yaklaşım farklılıkları gözlemlenmektedir. Seçkin Azeri çevreleri temelden laik olup Sovyet dönemi sırasında dinden bağımsızlaşmışlardır.
Aslında azımsanamaz olan bu türden ayrılıklar, Türk ve Azeri araştırmacıları olduğu kadar Batılıların da ilgisini çeken enerji sektörü başta olmak üzere, Ankara ve Bakü arasında başka birçok alanda somut sonuçlar veren işbirliklerine yine de gölge düşüremez. Nitekim, enerji sektöründeki işbirliği, 2007-2008 Ermenistan ilişkilerinin normalleşme denemeleri sürecinde Azerbaycan tarafından bu girişimi baltalamak üzere Türkiye’ye karşı kullanılmıştır. Şimdiden bazı yayınların dile getirdiği gibi Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi tamamlanırsa ve proje Hazar Denizi’nin karşı kıyısında bulunan kaynaklara dek uzatılırsa Azerbaycan’ın ağırlığını güçlendireceği ihtimali kuvvetli görünmektedir.
KİTAP SEÇİMİ
SARAY Mehmet, Azerbaycan Türkleri tarihi, Ankara, 1993
ASLAN Yasin, ATSIZ Buğra (eds.), Can Azerbaycan : Karabağ’da talan var, Ankara, Kök yayınları, 1990 ;
QASIMLI Musa, Azerbaycan Türklerinin Millî Mücadele Tarihi 1920-1945. KAKNÜS yay., 2006
PERRY Mark “Israel’s Secret Staging Ground”, Foreign Policy Magazine 28 mars 2012 ;
SHAFFER Brenda, Azerbaijan’s Cooperation with Israel Goes Beyond Iran Tensions, April 16, 2013
BÖLUKBAŞI Suha , Azerbaijan. A political History. IB Tauris, 2011
URJEWICZ Charles, « L’identité azérie à l’épreuve de l’indépendance », Revue du monde musulman et de la Méditerranée, 1991, n°59-60, p.117-122. http://dx.doi.org/10.3406/remmm.1991.1495
COLLINS Brian, SWIETOCHOWSKI Tadeusz, Historical Dictionary of Azerbaijan, Lanham, Scarcrew Press, 1999.
CORNELL Svante E., « Turkey and the Conflict in Nagorno-Karabakh : A Delicate Balance », Middle Eastern Studies, vol. 34, n°1, janvier 1998, p.51-72. http://www.silkroadstudies.org/new/docs/publications/SC-MES-TR-1999.pdf
ÇAĞLA Cengiz, « Les fondements historiques de l’État-nation en Azerbaïdjan », CEMOTI, n°31, janvier-juin 2001, p.89-109. http://cemoti.revues.org/708
SWIETOCHOWSKI, Tadeusw. 2002. “Azerbaijan: The Hidden Faces of Islam.” World Policy Journal. 19(3): 69-76. http://www.jstor.org/stable/40209821
SATTAROV, Rufat. 2010. “Islamic Revival and Islamic Activism in Post-Soviet Azerbaijan”. In Galina Yemelianova (eds.). Radical Islam in the Former Soviet Union, London: Routledge.
SATTAROV Rufat, 2009, “Islam, state and society in independent Azerbaijan”. Wiesbaden, Reichert
BALCI Bayram, Le renouveau islamique en Azerbaidjan entre dynamiques internes et influences extérieures Les Études du CERI N°138 – octobre 2007 http://www.sciencespo.fr/ceri/sites/sciencespo.fr.ceri/files/etude138.pdf
GOLTZ Thomas Caufield Requiem for a would be Republic, The rise and demise of the former Soviet Republic of Azerbaijan, a personal account of the years 1991-1993
ROBINS Philip “Between sentiment and self,interest: Turkey’s policy toward Azerbaijan and the Central Asian States”, Middle East Journal Vol. 47, No. 4 (Autumn, 1993), pp. 593-610 http://www.jstor.org/stable/4328631
ASLAN Betül Türkiye-Azerbaycan İlişkileri ve İbrahim Ebilov 1920-1923, Istanbul, Kaynak Yay. 2004
ALSTADT Audrey L. The Azerbaijani Turks : Power and Identity under Russian Rule Hoover Institution Press, 1992
BALCI Bayram et MOTIKA Raoul (eds), Religion et politique dans le Caucase post-soviétique : les traditions réinventées à l’épreuve des influences extérieures. Istanbul/Paris, IFEA/Maisonneuve et Larose, 2007
GÜLTEKIN Burcu : Atteindre la Caspienne, Les relations économiques entre la Turquie et l’Azerbaïdjan, Dossiers de l’IFEA, Istanbul, 2003 https://books.openedition.org/ifeagd/223
CAFERSOY, Nazim, Elçibey dönemi Azerbaycan dış politikası (Haziran 1992-Haziran 1993) : Bir bağımsızlık mücadelesinin diplomatik öyküsü, Ankara, ASAM yay., 2001
MIKAIL E. Hasan, TAZEGÜL Alper Türkiye ile Azerbaycan Siyasi ve Ekonomik İlişkileri 1990-2005, IQ Kültür Sanat Yay., 2012
ALKAN Haluk, Azerbaycan Paradoksu : Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, Ankara, USAK, 2010
DE WAAL Thomas, Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War, NYU Press, 2004 http://raufray.files.wordpress.com/2010/11/0814719449.pdf
MURINSON Alexander, Turkey’s Entente with Israel and Azerbaijan: State Identity and War and Security in the Middle East and Caucasus, Routledge, 2010
MINASSIAN Gaïdz, Caucase du Sud, la nouvelle guerre froide : Arménie, Azerbaïdjan, Géorgie, Paris, Autrement, 2007
TAYLOR Scott, Unreconciled Differences: Turkey, Armenia and Azerbaijan, Esprit de Corps, 2010
WINROW Gareth, “Turkey and the Newly Independent States of Central Asia and Transcaucasus,” Middle East Review of International Affairs, 1, no. 2 (July 1997) http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2012/01/11.-TURKEYS-RELATIONS-WITH-THE-TRANSCAUCASUS.pdf
OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Adeline Braux (1 octobre 2014). Türkiye Azerbaycan ilişkileri hakkında kaynakçanın söyledikleri. Dipnot. Consulté le 12 novembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/nnl4