Türkiye’de bölgesel planlama

photo_prsntrAralık 2014

Version française

2014-2018 dönemine dair, onuncu beş yıllık kalkınma planı, 2013 baharında, T.C Kalkınma Bakanlığı tarafından kamuoyuna duyuruldu. Söz konusu bakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı’yla (DPT) hiçbir ilişiği olmaksızın, yakın zamanda hayata geçirildi. Oysa ki o zamana kadar DPT, beş yıllık kalkınma planı çalışmalarının anahtar kurumu olarak karşımıza çıkmaktaydı (Akçay, 2007 ; Kansu, 2004). Şöyle ki bağımsız bir kurum olan DPT, merkezi yönetimin yeniden yapılandırılması çalışmaları1 çerçevesinde Haziran 2011’de dağıtıldı. DPT’nin yalnızca elli senelik bir geçmişe sahip olduğu göz önüne alınırsa teşkilatın ömrünün pek kısa sürdüğünü söylemek yanlış olmaz. 1961’de pozitivist planlamacılığın yüceltildiği bir dönemde kurulduktan sonra DPT, devlet organlarının, bu organların işlevlerinin değişikliğine ve de siyasal ve tolumsal güç ilişkilerinin değişimine tanık olmuş ve bunlardan bizzat etkilenmiştir. DPT’nin dağıtılması sonrasında devletin bölgesel planlamaya gösterdiği özenin bir hayli düştüğü söylenebilir.
Bununla beraber, devlet organları nezdinde “bölgesel dengesizlikler”, cumhuriyetin kuruluşundan beri mevcuttu. Hatta cumhuriyetin ilanıyla aynı zamanlarda başkentin İstanbul’dan Ankara’ya bilerek taşınması kararı da kendini zamanından önce göstermiş bu hassasiyetin bir yansımasıdır. Nitekim Ankara’daki teşebbüsçülerin ve genç cumhuriyet yöneticilerinin gözünde başkentin Anadolu’nun kalbinden ışıyan bir atılım ve kalkınma sahası olmak gibi bir görevi olmuştur. Ancak zaman geçtikçe bu eşitsizliklerin siyasi olarak ifade ediliş biçimleri değişmiştir.
Gerçekten Fransızca’ya has bir ifade olan “disparité territoriale”in Türkçe’de yerleşmiş bir karşılığı bulunmamaktadır. Bu olguyla ilgili Türkçe’de daha çok “bölgesel eşitsizlik” (Sönmez, 1998),  ya da “bölgelerarası dengesizlik” (Payzin, 1967) gibi ifadeler kullanılmaktadır (Mutluer, 2010). Bunlar, bir yandan temenni edilen denge ya da eşitlik fikirleri üzerine, diğer yandan da bölge sınırları hakkında düşünülmesi gerektiğinin altını çizmektedir. Ayrıca, “territoire” kelimesi de Türkçe’ye aktarımı güç bir sözcüktür. Şöyle ki kuvvetli bir milliyetçilik duygusuna işaret eden ve daha soyut kavramlar olan “ülke” ya da “vatan” Türkçe’de daha çok kullanılmaktadır. Egemen siyasi kültürün belirgin bir özelliği olarak karşımıza çıkan ulus-devlet ülküsü, bölgeler arasındaki farklılıkları göz ardı edilerek belirgin fiziki farklılıkların inkarıyla sonuçlanmaktadır.
Avrupa’nın cesaretlendirmesiyle (Loewendahl-Ertugal, 2005) Türkiye’nin bölgesel yönetiminde, 2003 ve 2004’te çıkarılan bir dizi yasa ve bunun devamı olarak 2006’da Kalkınma Ajansları’nın faaliyete geçirilmesi ile yerinden yönetime doğru bir reform hareketine giriştiği göz önüne alındığında bu konuya değgin kaynakçayı tanıtmak yerinde olacaktır. IFEA kitaplığındaki ilgili eserler; ekonomi, istatistik, çağdaş tarih ve kent gözlem merkezi isimli derlemlerde bulunmaktadır. Özellikle Marcel Bazin (1991, 2000 & 2005) ve Stéphane de Tapia (1991) tarafından başlatılan, 1988 sonundan beri Şehir Gözlem Merkezi’nin (her ne kadar bölge planlamacılığı, şehir planlamacılığının hep gölgesinde kalmış da olsa) devam ettirdiği, Stefanos Yerasimos’un sağlamlaştırdığı (ki Yerasimos’un REMM2 süreli yayınındaki 1988 tarihli makalesi gerçek bir kilometre taşıdır), Elise Massicard’ın (2008), Benoît Monatabone’un (2011) ve başka araştırmacıların devamını getirdiği bu eserler, enstitümüzün  araştırmacı geleneğinin açık bir yansımasıdır. Bunların yanı sıra Bakırcı (2007) ve Geray’ın (2011) kırsal alanların düzenlenmesiyle ilgili çalışmalarının halihazırdaki kaynaklarımıza katıldığının da altını çizmek isteriz.

Kitap seçimi

-AKÇAY Ü. (2007), Kapitalizmi Planlamak. Türkiye’de Planlama ve DPT’nin Dönüşümü, İstanbul : SAV (Sosyal Araştırmalar Vakfı).
-BAKIRCI M. (2007), Türkiye’de Kırsal Kalkınma. Kavramlar-Politikalar-Uygulamalar, Ankara, Nobel. OBS URB 1684
-BAZIN M. (1991). « Disparités et déséquilibres régionaux », in : DUMONT, P. & GEORGEON F. (dir.) : La Turquie au seuil de l’Europe, Paris, L’Harmattan, pp. 23-45.
-BAZIN M. (2000), “La région, cette inconnue… Réflexions sur l’identité régionale dans le monde turco-iranien”, in : Hommes et Terres d’Islam. Mélanges offerts  Xavier de Planhol (réunis par D. Balland), Tome II, Téhéran, Institut Français de Recherche en Iran (IFRI), Bibliothèque Iranienne n°53, pp. 345-358.
-BAZIN (2005). « Diversité ethnique et disparités régionales », in S. VANER (dir.), La Turquie, Paris : Fayard, pp. 389-428.
-GERAY C. (2011), Kırsal Gelişme Politikaları, Ankara : Phoenix.
-KANSU G. (2004), Planlı Yıllar (anılarla DPT’nin öyküsü), İstanbul, Kültür Yayınları.
-KÖYMEN N. K. (1948), Bölge Plancılığı, Memleket Kalkınması, İstanbul.
Le rôle des statistiques dans la planification du développement, Organisation de la Conférence Islamique, Centre des Recherches Statistiques…., 1988, Ankara. OBS URB 32.
-LOEWENDAHL-ERTUGAL E. (2005). « Europeanisation of Regional Policy and Regional Gouvernance : The Case of Turkey », European Political Economy Review, Vol.3, N°1 (Spring 2005), pp. 18-43.
-MASSICARD E., 2008, “Régionalisme impossible, régionalisation improbable : La gestion du territoire en Turquie à l’heure du rapprochement avec l’Union Européenne”. Revue d’Etudes Comparatives Est-Ouest, 2008, pp.171-203. ˂halshs-00800247˃
-MONTABONE B. (2011), La cohésion territoriale en périphérie de l’Union européenne: les enjeux du développement régional…. , Thèse, 2011. (TEZ 032/2011)
MONTABONE B. (2013) L’Union européenne et la Turquie, Les  enjeux d’un développement régional Tur Cont 517
-MUTLUER M. (2009), « Inégalités interrégionales en Turquie et études de planification régionale », in : Les vertus de l’interdisciplinarité. Mélanges offerts à Marcel Bazin. Les Cahiers de L’IATEUR, N°Spécial, pp. 111-128.
-PAYZIN Z. (1967), Türkiye’de Yerleşim Sorunları ve Bölgeler Arası Dengesizlikler, Ankara.
-SÖNMEZ M. (1998). Bölgesel Eşitsizlik, İstanbul : alan yayıncılık.
-TAPIA de S. (1991). « Aménagement hydraulique et aménagement du territoire en Turquie », in : 115ème Congrès National Des Sociétés Savantes, Avignon 1990, Milieux calcaires et politique hydraulique, Paris : CTHS, pp. 159-168.
-YERASIMOS S. (1988), “La planification de l’espace en Turquie”, Revue des Mondes Musulmans et de la Méditerranée, 50/4,  pp. 109-122.

  1. Bu değişiklikler çerçevesinde, eski DP’nin bazı birimlerinin bağlanacağı bir ekonomi bakanlığı kurulmuş, DPT’nin diğer birimleri de yine yeni kurulan Klakınma Bakanlığı’na dahil edilmiş, bunun yanı sıra, bir de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı hayata geçirilmiştir. []
  2. Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée []

OpenEdition vous propose de citer ce billet de la manière suivante :
Jean-François Pérouse (1 décembre 2014). Türkiye’de bölgesel planlama. Dipnot. Consulté le 12 novembre 2024 à l’adresse https://doi.org/10.58079/nnl9


Laisser un commentaire

Votre adresse e-mail ne sera pas publiée. Les champs obligatoires sont indiqués avec *

Ce site utilise Akismet pour réduire les indésirables. En savoir plus sur comment les données de vos commentaires sont utilisées.