Şubat 2013
Çevremiz, tarihçilerin bilimsel çalışmalarını da aşan şekilde tarihe göndermelerle doludur. Tarih, bu göndermeler aracılığıyla da üreyip yeniden çoğalmaktadır. Tarihin kamusal alanda kullanımı, Türkiye’de haliyle tartışmalara sahne olmakla beraber, bu konu etrafında şekillenen tepki, tartışma ve düşünceler sadece tabii ki Türkiye’ye has bir durum sergilememektedir.
Son dönemlerde Muhteşem Yüzyıl adlı televizyon dizisinin Türkiye’de yarattığı tartışmalar, geçmişin kamusal alanda dolaşım, yeniden üretim ve kullanımı sorularını daha görünür kılmıştır. Altını çizmemiz gerekir ki tarihin kamusal alanda dolaşımına tek etken, televizyon ya da sinema yapımları tabii ki değildir. Geçmişin kullanılışı ya da belli bir tasvirinin oluşturulması türlü mekan ve tabakaların bir araya gelmesiyle ortaya çıkmaktadır.
Kuşkusuz medya, sinema ve televizyon son derece revaçta. Geçen yıl Fetih 1453 filminin vizyona girmesinin yarattığı yankı da yine aynı duruma işaret etmektedir.
Bu ayın vitrininde, geçmişin kamusal kullanımındaki alan ve katman çeşitliliğini yansıtmaya özen gösteriyoruz. Sinema ve televizyon yapımcılığının ötesinde, mimarlık ve kent mekanlarının planlanmasıyla da bir hayli ilgileniyoruz. Bu kullanımlar uzayıp gider çünkü tarihe göndermelerin görünürlüğü sadece tanınan ve tepki uyandıran kapsamlı projeleri içermemektedir -ki bu kentsel projeler arasında belli başlı şunları sayabiliriz : Taksim Meydanı’na bir Osmanlı kışlasınının yeniden inşası, ayrıca, İstiklal Caddesi’ndeki Demirören alışveriş merkezi restorasyonu ya da Çamlıca Tepesi’nde yeni bir cami inşası-. Bu türden kapsamlı projeler bir yana, geçmişe gönderme şu örneklerde de görülebilir : Eminönü’nde Osmanlı döneminin ünlü kişilerinin ismini yeniden yaşattırma amacıyla iskelelerin adlarının değiştirilmesi (Evliya Çelebi İskelesi). Aynı şekilde, eski dönem seyyar satıcı figürünün Osmanlı dönemi kostümleriyle Eminönü Meydanı’nda yeniden ortaya çıkması da yine aynı olguya işaret etmektedir.
Geçmişin kamusal alanda kullanımı müzecilik, tarih kitapları aracılığıyla eğitim, anma törenleri, kent mekanlardaki heykellerde işlenmektedir. Ayrıca bu kullanım daha az göze çarpan ortamlarda da gözlemlenebilir, örneğin lokantacılık, gıda, moda ve yeni hatıra eşyalarının ortaya çıkması gibi.
Geçmişin kamusal kullanımı çok çeşitli alanlarda karşımıza çıkmakta ve öne çıkarılan eskinin yansıma ve simgeleri de zenginlik göstermektedir. Son dönemlerde, Türkiye’deki bu uygulamalar üzerine ortaya çıkan tartışmalar bir yeni Osmanlıcılık eğilimini akla getirip çoğunlukla doğrudan siyasi güçlere dayandırılsa bile, kamusal alanda sunulan bir sürü geçmiş olduğunu hatırlatmakta fayda vardır.
Bu ayın vitrini konu hakkındaki düşüncelerimizi üç farklı açıdan işlemektedir.
- açı, geçmişin kamusal kullanımının gözlemlendiği alanların çeşitliliğini yansıtmayı (film, roman, kentsel planlamalar, günlük eşyaların yayılması, gıda vs…) amaçlar.
- açı, sadece Türkiye’ye özgün olmayan alan çalışmalarıyla, geçmişin kamusal alanda kullanılışını örneklendirmeye odaklanır.
- açı, geçmişin kullanımının yorumlanmasına yardımcı olacağına inandığımız birtakım kavramsal metinleri sunar.
Bu vitrin, detaylı bir döküm yapmanın ötesinde, geçmişin kamusal alanda kullanımını mercek altına almayı ve onu yalnızca tepeden inmeci olduğunu savunan bakış açısından kurtarmayı amaçlıyor. Çünkü geçmişin kamusal alanda kullanımı, her toplum ve her dönemde söz konusudur ve de bunun sadece tepeden inmeci bir durum olduğunu düşünen basit bir siyasi duruş da küçültücü olur. Burada aynı zamanda ilgimizi çeken kamusal alandaki geçmişin algılanma yolları ve bu konuda üretilen söylemler. Çünkü geçmişin kamusal alanda, doğru ya da yanlış şekilde dolaşması, bizlere herşeyden önce zamanı nasıl algıladığımız ve de zaman ve mekan içinde varoluşumuza yüklediğimiz anlama şüphesiz işaret eder.
Konuyla ilgili aşağıdaki siteler de ziyaret edilebilir:
http://ehess.dynamiques.fr/usagespublicsdupasse/
http://cvuh.blogspot.com/
Seçilen kitapların listesi :
Makaleler :
Basında çıkan makaleler :
Detaylı bilgi için: Tarih Diyarında Kültür Vadisi (Zeytinburnu)