Tous les articles par Sümbül Kaya et Jean-François Pérouse

15 Temmuz “darbe girişimi” üzerine Türkiye’de yayımlanan ilk kaynaklara bakış

Mart 2017
Version française

Çok yakın tarihle uğraşmak riskli olsa da, günümüz siyasi söylemi bakımından yeni bir dönem başlattığı düşünülen bir olayı ele almak oldukça gereklidir. Nitekim yakın zaman önce cumhurbaşkanı, 15 Temmuz (2016) tarihinin saygınlığını yitirmiş İstanbul iktidarını tanımayan TBMM’nin Ankara’da açıldığı 23 Nisan (1920) tarihi ile kıyaslanabileceğini ifade etmiştir. Yani her iki tarihin de yeni bir siyasi düzen başlattığının işareti verilmektedir. Bu olayı tanımlamak için henüz erkendir, hatta 15 Temmuz’u bir kırılma anı olarak kabul ederek, gündem çerçevesinde rağbet gören milli tarihi körü körüne yeniden yazmak için de erkendir. Fakat konuyla ilgili yayınların eleştirel bir değerlendirmesini yaparak, genel bir görünüm sunmanın yersiz olmayacağı kanaatindeyiz.

Aradan geçen zaman ve konunun son derece yüksek siyasi hassassiyeti göz önüne alındığında, sosyal bilimler adına yarışır nitelikte, mesafe ve tarafsızlık gerektiren bir çalışma henüz piyasada bulunmamaktadır. Hâlihazırdaki yayınlar ise resmi söylem, tanıkların dilinden anlatılanlar ve deneme/çözümleme ortaya koyan çalışmalar olmak üzere, üç ana kola ayrılabilir.

1)    Yeni mitosu şekillendirecek anlatılar1

 Tıpkı Ocak 2017 tarihinde yayımlanan 15 Temmuz: Başarısız bir darbe girişimin ekonomi politiği başlıklı AKP’ye yakın düşünce kuruluşu Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’nın (SETA) 184. sayılı raporu (Ünay & Dilek, 2017) gibi, SETA raporları bu kümede yer almaktadır. Ayrıca olayın daha çok zamansal akışına değinilip, incelemeci bakışın oldukça zayıf kaldığı (Yarar & Bozkurt, 2016) ve çizimler aracılığıyla hafızalarda yer etmeyi hedefleyerek (Topaloğlu, 2016), olayın kutsallaştırılmasına katkıda bulunan eserler yer almaktadır. Öte yandan bazı “anlatıların” başarısız darbeden ziyade, bilhassa Fethullah Gülen’e odaklandığını (Yangın, 2016; Turhan, 2016, Tayanç Çalışır; 2016 ; Önsel, 2016) belirtelim. Çoğunluğunu söz konusu şahsın eski yakınlarının kaleme aldığı ve kökten bir mesafe koymak istedikleri izlenimi uyandıran eserler (Erdoğan, 2016), yeni “düşmanın” tanımlanmasına katkıda bulunmaktadır.

Son olarak resmi savların yaygınlaşmasına hizmet eden hikayeleştirici üsluptaki daha edebi anlatılar da mevcuttur. Haluk Özdil Reis’in altı saati başlıklı tarihi romanında Recep Tayyip Erdoğan ve ailesini sahneye konmaktadır (Özdil, 2016). Yazar, kitabın girişinde “’Şeytanın Dansı’ başlayacaktı” (s.7) ifadesini kullanmıştır. Bahadır Yenişehirlioğlu, Kara Güneş isimli kitapta, Manisa’da yaşayan fakat arkadaş olmalarına rağmen bu darbe girişimi sırasında birbirinin tersi yolları izleyip, biri darbeci olan diğeri ise ‘direnişe’ katılan iki gencin öyküsünü anlatmaktadır. Kara Güneş, yazarı tarafından “kandırmaca, aldatmaca ve darbeye karşı duran bir direniş romanı” olarak sunulmaktadır (Yenişehirlioğlu, 2016).

2)    Seçilmiş tanıkların anlattıkları

Gazetecilerin o gece yaşadıklarını anlatmak üzere kaleme aldığı birçok kitap yayımlandı. Akıllı telefonu aracılığıyla Recep Tayyip Erdoğan’a ulaşan CNN-Türk Ankara temsilcisi Hande Fırat o geceki gelişmelerin perde arkasına 24 Saat isimli kitabında duygulu olduğu kadar ciddi bir üslupla eğilmektedir (Fırat, 2016). Bundan böyle Türkiye’de bir yıldıza dönüşen Fırat’ın kitabı, büyük dağıtımcıların sahip olduğu mağazalarda satılmaktadır. Türkiye Haber Kameramanları Derneği’nin yayınladığı KalkışMa isimli kitapta, olaylar sırasında görev yapan 102 kameraman, deneyimlerini özellikle çocuklara yönelik biçimde anlatmaktadır (2016).

Ayrıca halkın yazdığı söylenen Darbeye Dur Dedik! isimli anlatı gibi, “aşağıdakilerin şahitliklerinin” dile getirildiği anlatılar da mevcuttur (2016). Bu ortak kitabı gerçekten de sıradan insanlar kaleme aldığı gibi, gazeteci, yazar ve yönetmenler de esere katkıda bulunmuştur. Böylesi bir başlık, söz konusu kalkışma sırasında sokağa çıkan kişilerin şahitlikleri izlenimini verse de, kitapta olayların -uzaktan, bazen ekranları başından hatta yurtdışından izleyen- bireyler tarafından nasıl algılandığı üzerinde özellikle durulmaktadır.

3)    Deneme ve incelemeler

Bazı yazarlar, duruşma ve gözaltı ifadelerine veya ulaşılması zor belgelere dayanan, önceden yayımlanmamış gazetecilik araştırmalarını öne çıkarmaktadır. Bir araştırmacı nezdinde bu tür çalışmaların başlıca faydası resmi evrak örneklerini sunmalarıdır. Gülen cemaatinin ordu bünyesindeki yapılanmasına parmak basan Crypto başlıklı kitap (Şahin, 2017) ve yazarının elindeki mevcut demeçlere göre operasyonların seyrini yorumladığı Kod adı Mürted (Öztürk S., 2016) isimli eser bu türden yayınlara örnektir. 15 Temmuz Bir Devrimin Eşiğinde isimli bir başka kitap, olayları kemalizm ve atatürkçülük üzerinden ele alarak bir inceleme sunma gayreti ile karşımıza çıkmaktadır (Üzülmez, 2006). Yazar kitabında kemalizmin iflasından söz etmektedir. Kuşkusuz ivedilikle kaleme alınmış olan söz konusu eser, yazarın önceki yazılarını bir araya getirmekte ve 15 Temmuz hakkında gerçekten derin bir inceleme sunmamaktadır.

Diğer yandan, ordunun kalkışma öncesinde uğradığı değişime değinip, kurumun geleceğini sorgulayan, emekli bir ordu mensubunun kaleme aldığı Şanlı Ordudan Zanlı Orduya (Öznal, 2016) başlıklı kitap gibi, daha çok Türk ordusu ile ilgili incelemelerde bulunan eserler de mevcuttur. Yine aynı doğrultuda, Ergenekon davası kapsamında Ağustos 2013’te müebbet hapis cezasına çarptırılıp, Mart 2014’te serbest bırakılan ve orduyu içeriden tanıyan eski genelkurmay başkanı İlker Başbuğ, CNNTürk kanalında Ahmet Hakan’ın sunduğu Tarafsız Bölge isimli programda verdiği beyanata, 15 Temmuz öncesi ve sonrası (Başbuğ, 2006) isimli kitabında yer vermektedir (s.15-98). Kitabın, bir önceki bölümü (s. 99-136) tamamlayıcı nitelikteki “Türk ordusunun şerefli ve onurlu üniformasını 53 yıl taşıdım” isimli ikinci kısmı, daha önceden yayımlanmamıştır. Eserin son kısmı (s. 137-176) ise İlker Başbuğ’un 7 Ekim 2015 tarihinde Yargıtay 16. Ceza Dairesine verdiği ifadenin bir kısmını içermektedir. Başbuğ, bu kalkışmayı bir askeri darbe diye adlandırmak yerine “cemaatin silahlı darbesinden” bahsetmektedir. Başbuğ’un tahlili; olayların nitelenmesi, sorumluların tanımlanması ve Türk ordusundaki kendisinin desteklemediği son dönem reformlarına bakışı açısından ilginçtir. Zira Başbuğ’a göre, reformlar “kalp hastasına kanser tedavisi yapmak” gibidir. İlker Başbuğ, 15 Temmuz’u TSK’ya karşı yapılmış bir darbe olarak değerlendirmekte ve söz konusu kurumun, olağanüstü 30 Temmuz 2016 tarihli, 91 sayfa uzunluğundaki bir KHK ile hâl çerçevesinde ve mecliste tartışılmaksızın yeniden yapılandırılmasını eleştirmektedir.

Sonuç

Murat Belge’nin2 yakın zaman önce ifade ettiği gibi, “15 Temmuz’da gerçekten ne olduğunu anlamış” değilsek, hâlen tam olarak nitelendirilememiş bu olay hakkındaki çok sayıdaki eser de anlama arzumuzu tam olarak tatmin etmemektedir. Öte yandan bu bolluğun da bir anlamı vardır ve bunun doğruluğu ileride tartışılmalıdır: çok sayıda eser, bu darbenin keskin etkisinin ve resmi söylemi mutlak suretle türlü kollardan yayma ihtiyacının da bir göstergesidir.

Bu yüzden daha eleştirel yaklaşan ve başka bakış açılarına kapı açan eserler beklenmektedir.

Kaynakça

  • -AKGÜL Ahmet, 15 Temmuz Hıyanetinin Gizemi – Bir Darbe Analizi ve Sistem Krizi,  Sone Yayınları, 2016
  • -BAŞBUĞ İlker, 15 Temmuz öncesi ve sonrası, 2016, İstanbul, DK, 2016
  • -BAYRAM Ali, O Gece Özel Harekat, Puslu Yayıncılık, 2016
  • -CANTÜRK Abdülkerim, Hannas’ın 15 Temmuz İşgal Girişimi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2016
  • -ERDOĞAN Latif, Şeytanın GÜLEN Yüzü, İstanbul, Turkvuaz, Temmuz 2016
  • -FIRAT Hande, 24 Saat – 15 Temmuz’un Kamera Arkası, Doğan Kitap, 2016
  • -GÖRGÜLÜ Eray 15 Temmuz En Uzun Gece, Pusula Yayınevi – Ankara, 2016
  • -KAVAKLI Ali Erkan, 15 Temmuz Diriliş Destanı, Nesil Yayınları, 2016
  • -KOÇAK Cemil, Darbeler Tarihi, Timaş Yayınları, 2016
  • -ÖNSEL Mustafa, Aşil’in Topuğu FETÖ’nün O Gecesi, İstanbul, Alibi Yayıncılık, 2016
  • -ÖZDEMİR Cüneyt & TAŞ Kenan, Bir Millet Direniyor-15 Temmuz Tanıklıkları, Doğan Kitap, 2016
  • -ÖZDİL Haluk, Reis’İn Altı Saati – En Kritik Gece: 15 Temmuz, Vatan Kitap, 2016
  • -ÖZNAL Erdoğan, Şanlı Ordudan Zanlı Orduya, Tekin Yayınevi, 2016
  • ÖZTÜRK Bekir, Diyalog’dan Darbeye – 15 Temmuz’un Kodları, Altaylı, 2016
  • -ÖZTÜRK Saygı, Kod Adı Mürted, Doğan Kitap, 2016
  • -ÖZİPEK Bekir Berat, ABAYHAN Yasemin, 15 Temmuz Darbe Girişimi Uzun Gecenin Kısa Tarihi, Kadim Yayinlari, 2016
  • -MİŞ Nebi, GÜLENER Serdar, COŞKUN İpek, DURAN Hazal, AYVAZ M. Erkut, Demokrasi Nöbetleri – Toplumsal Algıda 15 Temmuz Darbe Girişimi, SETA Kitapları, 2016
  • -ŞAHİN Helin, Kripto (15 Temmuz Darbe Gecesi), Profil Yayınları, 2017
  • -ŞİŞMAN Mustafa, 15 Temmuz Türkiye Destanı, Cinius Yayınları, 2016
  • -TAYANÇ ÇALIŞIR Kurtuluş, 15 Temmuz ve Fetö Bir Terör Örgütünün Anatomisi, Kaynak Yayınları, 2016.
  • -TOPALOĞLU Yasin, Son Darbe – Türk Milletinin 15 Temmuz Destanı, Elips Kitap, 2016
  • -TURHAN Talat, Sarmaşık Fetö’nün Dolarları, Nergiz Yayınlari, 2016
  • -ÜNAY Sadık & DİLEK Şerif, 15 Temmuz: Başarısız bir darbe girişiminin ekonomi politiği, Ankara, SETA, Analiz, Sayı 184, (Ocak 2017)
  • -ÜZÜLMEZ Abdurrahman, 15 Temmuz, Bir Devrimin Eşiğinde, Profil Yayıncılık, 2016
  • -YANGIN İlhami, Cemaat’in İlk Darbesi, Tekin Yayınevi, 2016
  • -YARAR Mete & BOZKURT Ceyhun, Darbenin Kayıp Saatleri, Destek Yayınları, 2016
  • -YENİŞEHİRLİOĞLU Bahadır, Kara Güneş – Bir 15 Temmuz Romanı, Timaş Yayınları, 2016
  • -YURDAKUL Kazım, Milletin Darbesi 15 Temmuz, Türdav Yayınları, 2016
  • Kalkışma: Habercilerin Kaleminden 15 Temmuz, Türkiye Haber Kameramanları Derneği, 2016
  • -“Ortadoğu’da Darbeler”, Ortadoğu Analiz, Ankara: ORSAM, Eylül-Ekim 2016, 8/76
  • Darbeye Dur Dedik! Bu Kitabı Halk Yazdı, Puslu, 2016
  1. Bunların yanı sıra, T.C. Cumhurbaşkanlığı tarafından İnternet üzerinden, sırasıyla Ağustos ve Kasım 2016’da yayımlanan resmi raporlar da bulunmaktadır (sonuncu rapor Türkçe-İngilizce veya Türkçe-Fransızca olmak üzere çift dilde hazırlanmıştır): http://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2016-09-22-15temmuz-tr.pdf, http://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2016-12-02-onsorudafeto-tr-en.pdf, http://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2016-09-22-15temmuz-fr.pdf. []
  2. Murat Belge’nin 9 Şubat 2017 tarihli T24’ün İnternet sitesindeki makalesi okunabilir. http://grihat.com/murat-belge-15-temmuzda-gercekten-ne-oldugunu-anlamis-degiliz/. []

Le « coup d’État manqué » du 15 juillet 2016. Premiers éléments de bibliographie en langue turque

Mars 2017
Türkçe çeviri

Se frotter à l’histoire trop immédiate est risqué, mais grandement nécessaire dans le cas d’un événement qui, dans le récit politique dominant actuel, semble ouvrir une autre ère. Récemment en effet le Président de la République a déclaré que le 15 juillet (2016) pouvait être comparé au 23 avril (1920), date de l’ouverture de la première Grande Assemblée Nationale de Turquie à Ankara, en rupture avec le pouvoir compromis d’Istanbul. Deux dates en somme qui inaugureraient l’instauration d’un nouvel ordre politique. S’il est évidemment prématuré de qualifier l’événement – et encore moins de souscrire aveuglément à la mode actuelle de réécrire l’histoire nationale en instituant le 15 juillet en date-rupture -, il ne nous semble pas inutile de faire un point sur les publications relatives à ce dernier et d’esquisser une première synthèse critique de celles-ci.

Sachant que compte tenu des délais et du caractère politiquement ultrasensible de l’objet, il n’existe pas encore d’étude de science sociale vraiment digne de ce nom – avec tout le recul et l’impartialité requis –, on peut diviser les publications disponibles en plusieurs sous-ensembles : récits officiels, récits de témoins et tentatives d’essai/analyses.

1) Les récits officiels destinés à instituer la geste1

De ce genre relève les rapports du think tank organique de l’AKP, SETA, à l’instar du numéro 184 publié en janvier 2017 et intitulé 15 juillet : économie politique d’une tentative échouée de coup d’État (Ünay & Dilek, 2017). Il existe aussi des ouvrages qui retracent davantage la chronologie des événements et dont la portée analytique est très minime (Yarar & Bozkurt, 2016) et avec de nombreuses illustrations visant à marquer les mémoires (Topaloğlu, 2016) mais contribuant également à consacrer cet événement. Notons aussi que certains de ces « récits » sont spécialement consacrés à Fethullah Gülen, plus qu’au coup manqué (Yangın, 2016 ; Turhan, 2016 ; Tayanç Çalışır, 2016 ; Önsel, 2016). Ces ouvrages participent à la désignation du nouvel « ennemi » et sont pour beaucoup écrits par d’anciens proches du dénommé qui semblent chercher à mettre en scène une distance radicale (Erdoğan, 2016).

Pour terminer, on trouve aussi des mises en récit plus littéraires, qui participent à la vulgarisation des thèses officielles. Haluk Özdil dans Les six heures du chef propose un roman historique où il met en scène Recep Tayyip Erdoğan et sa famille (Özdil, 2016). Dans l’introduction de l’ouvrage, le ton est donné par l’auteur qui annonce que « la danse du diable va commencer » (p. 7). Bahadır Yenişehirlioğlu dans Soleil noir raconte l’histoire de deux jeunes garçons vivant à Manisa mais qui, bien qu’amis, prennent des voies contraires lors de cette tentative de coup d’État puisque l’un serait putschiste et l’autre « résistant ». Soleil noir est présenté par son auteur comme « un roman de résistance qui s’oppose à la tromperie, à la trahison et au coup d’État » (Yenişehirlioğlu, 2016).

2) Les récits de témoins privilégiés

Les journalistes ont produit de nombreux ouvrages destinés à relater les événements qu’ils ont vécus cette nuit-là. Dans un registre émotionnel mais se voulant aussi sérieux, la présentatrice et chef du bureau à Ankara de CNN-Türk, Hande Fırat qui avait réussi à contacter via son smartphone Recep Tayyip Erdoğan, revient sur les coulisses du plateau lors de ces 24 heures (Fırat, 2016). Devenue désormais une star en Turquie, son livre se vend dans les enseignes de la grande distribution. Dans l’ouvrage « tentative » qui a été édité par l’association turque des caméramans de l’information, 102 journalistes ayant couvert les événements apportent également leurs témoignages, principalement à destination des enfants (2016).

Il y a aussi les récits qui prétendent être ceux des « petits témoins » comme celui Nous avons dit stop au coup d’État et dont l’auteur est indiqué comme étant « le peuple » (2016). Effectivement des femmes et hommes ordinaires ont écrit dans cet ouvrage collectif ; mais aussi des journalistes, des écrivains et des réalisateurs. Avec un tel titre, on pourrait s’attendre à des témoignages de personnes étant sorties dans les rues pendant cette tentative ; or ce sont surtout les perceptions individuelles des événements parfois vécus à distance devant leur écran de télévision ou même depuis l’étranger qui y sont présentés.

3) Les essais et analyses

Certains auteurs vendent des analyses journalistiques qui mettent en avant leurs sources inédites, qui s’appuient sur les procès-verbaux d’audition ou de garde à vue ou sur d’autres documents peu accessibles. Le principal intérêt de ces ouvrages pour un chercheur est que l’on peut y trouver des extraits de ces documents officiels. C’est le cas de l’ouvrage intitulé Crypto qui met l’accent sur le noyautage de l’armée par le mouvement güleniste (Şahin, 2017) ou de Son nom de code est Mürted qui interprète le déroulement des opérations à l’aune des déclarations que l’auteur a en sa possession (Öztürk S., 2016). Un autre ouvrage intitulé 15 juillet : au bord de la révolution a pour ambition de proposer un point de vue analytique des événements autour d’une réflexion sur le kémalisme et l’ataturquisme (Üzülmez, 2006). L’auteur soutient dans ce livre la faillite même du kémalisme. Sans doute écrit dans la précipitation, son ouvrage est une compilation de ses écrits antérieurs et n’apportent pas vraiment une analyse approfondie du 15 juillet.

On dispose aussi de certains livres dont les analyses portent plus sur les forces armées turques comme « de la glorieuse armée à l’armée suspecte » écrit par un militaire de carrière à la retraite et qui retrace la transformation de l’armée en amont de la tentative et questionne son avenir (Öznal, 2016). Toujours dans ce sens, l’ancien chef de l’état-major İlker Başbuğ, qui connaît de l’intérieur l’arméecondamné à une peine de prison à vie en août 2013 dans le cadre de l’affaire Ergenekon, et par la suite relaxé (en mars 2014) – publie dans L’avant et l’après 15 juillet les interviews qu’il avait réalisées dans le cadre du programme télévisé « zone neutre » sur la chaîne de télévision CNNTürk avec Ahmet Hakan (pp. 15-98) (Başbuğ, 2006). La seconde partie de l’ouvrage, intitulée « j’ai porté l’uniforme avec honneur et dignité pendant 53 ans » est un entretien inédit destiné à compléter le premier entretien (pp. 99-136). Et pour terminer, est publié dans la troisième partie un extrait des déclarations d’İlker Başbuğ lors de sa comparution le 7 octobre 2015 devant la 16ème chambre pénale de la cour suprême (pp. 137-176). Refusant de qualifier cette tentative comme un coup d’État militaire, il préfère faire référence à un « coup d’État armé d’une communauté ». L’analyse qu’il propose est intéressante principalement sur trois points : la qualification des faits, la désignation des auteurs et le regard porté sur les réformes récentes des forces armées turques avec lesquelles il n’est pas d’accord. En effet selon lui elles viseraient à soigner « un cancer alors qu’il faudrait diagnostiquer une maladie du cœur ». Il perçoit le 15 juillet comme un coup d’État contre les forces armées turques et critique la restructuration de cette institution par l’adoption le 30 juillet 2016 d’un décret-loi de 91 pages (Kanun Hükmünde Kararname) mis en place dans le cadre de l’état d’urgence et sans aucun débat parlementaire.

Conclusion

Si, comme l’a reconnu récemment Murat Belge2 « Nous n’avons encore pas vraiment compris ce qui s’est passé le 15 juillet », on ne peut pas dire que la profusion impressionnante d’ouvrages relatifs à cet événement encore mal qualifié nous aide tout à fait dans notre effort d’intelligence. Cette profusion fait néanmoins sens – il faut en prendre acte ; elle est aussi symptomatique à la fois du choc qu’a représenté ce coup et de l’impérative nécessité ressentie de diffuser par divers canaux le récit autorisé. On attend donc des approches plus critiques, ouvrant d’autres perspectives.

Sélection bibliographique

Ouvrages

  • AKGÜL Ahmet, 15 Temmuz Hıyanetinin Gizemi – Bir Darbe Analizi ve Sistem Krizi, Sone Yayınları, 2016
  • BAŞBUĞ İlker, 15 Temmuz öncesi ve sonrası, 2016, İstanbul, DK, 2016
  • BAYRAM Ali, O Gece Özel Harekat, Puslu Yayıncılık, 2016
  • CANTÜRK Abdülkerim, Hannas’ın 15 Temmuz İşgal Girişimi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2016
  • ERDOĞAN Latif, Şeytanın GÜLEN Yüzü, İstanbul, Turkvuaz, Temmuz 2016
  • FIRAT Hande, 24 Saat – 15 Temmuz’un Kamera Arkası, Doğan Kitap, 2016
  • GÖRGÜLÜ Eray 15 Temmuz En Uzun Gece, Pusula Yayınevi – Ankara, 2016
  • KAVAKLI Ali Erkan, 15 Temmuz Diriliş Destanı, Nesil Yayınları, 2016
  • KOÇAK Cemil, Darbeler Tarihi, Timaş Yayınları, 2016
  • ÖNSEL Mustafa, Aşil’in Topuğu FETÖ’nün O Gecesi, İstanbul, Alibi Yayıncılık, 2016
  • ÖZDEMİR Cüneyt & TAŞ Kenan, Bir Millet Direniyor-15 Temmuz Tanıklıkları, Doğan Kitap, 2016
  • ÖZDİL Haluk, Reis’İn Altı Saati – En Kritik Gece : 15 Temmuz, Vatan Kitap, 2016
  • ÖZNAL Erdoğan, Şanlı Ordudan Zanlı Orduya, Tekin Yayınevi, 2016
  • ÖZTÜRK Bekir, Diyalog’dan Darbeye – 15 Temmuz’un Kodları, Altaylı, 2016
  • ÖZTÜRK Saygı, Kod Adı Mürted, Doğan Kitap, 2016
  • ÖZİPEK Bekir Berat, ABAYHAN Yasemin, 15 Temmuz Darbe Girişimi Uzun Gecenin Kısa Tarihi, Kadim Yayinlari, 2016
  • MİŞ Nebi, GÜLENER Serdar, COŞKUN İpek, DURAN Hazal, AYVAZ M. Erkut, Demokrasi Nöbetleri – Toplumsal Algıda 15 Temmuz Darbe Girişimi, SETA Kitapları, 2016
  • ŞAHİN Helin, Kripto (15 Temmuz Darbe Gecesi), Profil Yayınları, 2017
  • ŞİŞMAN Mustafa, 15 Temmuz Türkiye Destanı, Cinius Yayınları, 2016
  • TAYANÇ ÇALIŞIR Kurtuluş, 15 Temmuz ve Fetö. Bir Terör Örgütünün Anatomisi, Kaynak Yayınları, 2016.
  • TOPALOĞLU Yasin, Son Darbe – Türk Milletinin 15 Temmuz Destanı, Elips Kitap, 2016
  • TURHAN Talat, Sarmaşık Fetö’nün Dolarları, Nergiz Yayınlari, 2016
  • ÜNAY Sadık & DİLEK Şerif, 15 Temmuz : Başarısız bir darbe girişiminin ekonomi politiği, Ankara, SETA, Analiz, Sayı 184, (Ocak 2017)
  • ÜZÜLMEZ Abdurrahman, 15 Temmuz, Bir Devrimin Eşiğinde, Profil Yayıncılık, 2016
  • YANGIN İlhami, Cemaat’in İlk Darbesi, Tekin Yayınevi, 2016
  • YARAR Mete & BOZKURT Ceyhun, Darbenin Kayıp Saatleri, Destek Yayınları, 2016
  • YENİŞEHİRLİOĞLU Bahadır, Kara Güneş – Bir 15 Temmuz Romanı, Timaş Yayınları, 2016
  • YURDAKUL Kazım, Milletin Darbesi 15 Temmuz, Türdav Yayınları, 2016

Autres

  • Kalkışma : Habercilerin Kaleminden 15 Temmuz, Türkiye Haber Kameramanları Derneği, 2016
  • “Ortadoğu’da Darbeler”, Ortadoğu Analiz, Ankara : ORSAM, Eylül-Ekim 2016, 8/76
  • Darbeye Dur Dedik ! Bu Kitabı Halk Yazdı, Puslu, 2016
  1. Sans parler des rapports très officiels publiés en ligne par la Présidence de la République, respectivement en août et en novembre 2016 (le dernier étant bilingue turc-anglais ou en français) : http://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2016-09-22-15temmuz-tr.pdf, http://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2016-12-02-onsorudafeto-tr-en.pdf, http://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2016-09-22-15temmuz-fr.pdf. []
  2. Voir son article daté du 9 février 2017 sur le site T24 : http://grihat.com/murat-belge-15-temmuzda-gercekten-ne-oldugunu-anlamis-degiliz/ []