Archives par mot-clé : historiographie

Actualités, Vitrinde

Birinci Dünya Savaşı

Laisser un commentaire
Version française

Şubat 2014

Bu vitrin, Birinci Dünya Savaşı’nın yüzüncü yıldönümü anmaları (Mission du Centenaire 14-18) kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Balkan Savaşları’ndan (1912-1913) Kurtuluş Savaşı’na, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki savaş hali 1914-1918 çerçevesini aşar. Bu nedenle, Birinci Dünya Savaşı -Türkiye’den- bir “savaş içinde savaş” olarak görünür. Savaş tarihinin yazımı, uzun zaman boyunca bir “çatışma tarihi”, askeri ve diplomatik gelişmelere odaklanıldığı bir anlatı olarak kalıplaşmış ve sadece ulusal bir bakışa ve milliyetçi bir yöne hapsolmuştur. Yakın bir zamana kadar neredeyse tekelde bulunan “askeri” tarih bugün değişik şekillerde devam ediyor: Bir yandan, Türk Genel Kurmay Başkanlığı’nın Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi (ATASE) ile diğer yandan Osmanlı cephesi üzerine yazmış Amerikan subay Edward J. Erickson’un çalışması gibi yabancı kaynakların türettiği “resmi” tarih söz konusu. Bu “klasik” yaklaşım, savaşı cephelere ayırır (Kafkas, Mezopotamya, Balkanlar) ve herşeyden önce çarpışmaların aktarılmasıyla ilgilenir. 1930lu yıllardan beri, subay anıları düzenli olarak yayınlanmıştır1. Bununla beraber, burada sözkonusu “yukarıdan inme bir tarih”tir çünkü bu, özellikle rütbeli askerlerin hatıralarına dayanır.

Yakın zamanda, Birinci Dünya Savaşı’nın tarih yazımı Avrupa’da ve Anglosakson ülkelerde  gözlemlenenlere benzer bir aşama kaydetti2. Bu ayki vitrin aracılığıyla göstermek istediğimiz yeni tarih yazımı, Türk ve yabancı akademisyenler arasında teatinin, hatırı sayılır bir tercüme işinin ve de yenilikçi bir yerli üretimin meyvesi. Burada başlıca iki dönem göze çarpar; 1970 ve 1980li yıllar ile 2000’den 2010’a geçen on yıllık dilim. Savaşın ekonomik tarihi hakkında Zafer Toprak’ın 70ler’in sonu ile 80ler’in başında yayımlanan çalışmaları, bir dönüm noktası teşkil eder. Yazarın Türkiye’de Milli İktisat adlı eseri, savaş ekonomisini 1908-1918 Jöntürk döneminin genelinde masaya yatırılmasını sağlamıştır3. 2000-2010 arasında, savaşın toplumsal ve kültürel tarihi, Türkiye’de tıp ya da savaş mahkumları gibi konularla da ilgilenen makale ve kitaplar sayesinde yükselişe geçti. Boğaziçi Üniversitesi’nde savunduğu ve 2012’de yayımlanan doktora tezinde Mehmet Beşikçi, “Topyekün savaş” kavramını Osmanlı’nın durumu açısından ilk kez masaya yatırdı4. Hem araştırma konularını hem de bunların çevresinde beliren soruları ilgilendiren, tarih yazımı alanında kendini gösteren, bu gerçek yenilenme, tartışmalardan arınmış değildir. Hatta durum bunun tam tersidir bu yüzden günümüzde bu çalışmaları sürdürmek anlamlıdır. Örneğin, bu yeni yaklaşımları Birinci Dünya Savaşı’nın yüzüncü yıldönümünü anma etkinlikleri destekliyor. 9-12 Nisan 2014 tarihlerinde, Tarih Vakfı, Orient Institut ve IFEA  ortaklaşa bir kolokyum düzenleyecekler. “Not All Quiet on the Ottoman Fronts: Neglected Perspectives on a Global War, 1914-18” başlıklı etkinliğin amacı tarih yazımındaki bu yenilenmenin devamını sağlamak ve Osmanlı cephesiyle ilgili üretimi desteklemek. Tam da bununla ilgili olarak, savaşın kültürel ve toplumsal tarihi hakkında paneller düzenlenecek [http://www.ottomanfronts1914-1918.org/. Ayrıca 2014’te IFEA, Fransız Pierre Loti Lisesi ile işbirliği içerisinde, Türkiye ve Fransa’da Birinci Dünya Savaşı’nın lisede işlenilişi üzerine bir program yürütecek. 2013’te başlatılan ve Birinci Dünya Savaşı’nı anma etkinliklerini düzenleyen kurum [logo] tarafından etkinlikler çerçevesine resmen kabul edilen bu program, Birinci Dünya Savaşı’nın okullarda öğretildiği şekliyle, Fransa ve Türkiye cephesinden, ulusal tarih yazımı bakımından ele alınışını kıyaslamayı hedefliyor. Program, 7 Nisan 2014 günü bir çalıştay düzenlenmesine ayrıca da bir IFEA Dosyası’nın çıkmasına da vesile olacak.

Kaynakça

  • Feroz Ahmad, “War and Society under the Young Turks, l908-l918”, Review (Fernand Braudel Center) vol.XI, no 2, printemps l988, p.265-286 ; en turc : “Jön Türkler döneminde Savaş ve Toplum” in Tarih ve Toplum, no 64, pp.239-248.
  • Mustafa Aksakal, The Ottoman Road to War in 1914: The Ottoman Empire and the First World War. Cambridge, Cambridge University Press, 2008.
  • Mehmet Beşikçi, “Militarizm, topyekûn savaş ve gençliğin seferber edilmesi: Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nda paramiliter dernekler”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, no 8, printemps 2009, pp.49-92.
  • Mehmet Besikçi, The Ottoman Mobilization of Manpower in the First World War : Between Voluntarism and Resistance, Leiden, Brill, 2012.
  • Fuat Dündar, İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918), Istanbul, İletişim, 2001.
  • Fuat Dündar, Modern Türkiye’nin Şifresi & İttihat Ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği (1913-1918), Istanbul, İletişim, 2013.  
  • Hans Lukas Kieser, Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İstanbul, İletişim, 2013.
  • Loubna Lamrhari, “La fabrique d’un récit kémalisé dans les musées militaires en Turquie”, in Julien Mary, Frédéric Rousseau(dir.), Entre Histoires et Mémoires La guerre au musée Essais de Muséohistoire (2), Michel Houdiard, 2013
  • Maurice Larcher, La guerre turque dans la guerre mondiale,  Paris, E. Chiron et Berger-Levrault, 1926 ; il s’agit du seul ouvrage français sur la guerre traduit en turc ottoman : Büyük Harp’te Türk Harbi, Askeri Matbaa, 1927, trad. : Bursali Mehmet Nihat.
  • Donald McKale, War by Revolution: Germany and Great Britain in the Middle East in the Era of World War I, 2008.
  • Hikmet Özdemir, Salgın Hastalıklardan Ölümlere (1914-1918), Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2005 ; publié en anglais : The Ottoman Army. 1914-1918. Disease & Death on the Battlefield, The University of Utah Press, 2008.
  • Antoine Prost, Jay Winter, Penser la Grande Guerre. Un essai d’historiographie, Paris, Seuil, collection «Points histoire», série «L’Histoire en débats», 2004.
  • Said Halim Paşa, L’Empire ottoman et la guerre mondiale, Istanbul, Isis, 2000. Said Halim Paşa (1863-1921) est contemporain de la Première Guerre mondiale ; cet ouvrage pourra être utilisé comme source primaire.
  • Michael Reynolds, Shattering Empires: The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires (1908–1918), Cambridge, Cambridge University Press, 2011.
  • Stanford J. Shaw, The Ottoman Empire in World War 1, volume 1 : « Prelude to the War » ,Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2006.
  • Stanford J. Shaw, The Ottoman Empire in World War 1, volume 2 : “Triumph and Tragedy. November 1914- July 1916”,  Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2008.
  • Yücel Yanıkdağ, “Ottoman Psychiatry and the Great War”, in Olaf Farschid, Manfred Kropp, Stephan Dahne (dir.) Beiruter Texte und Studien: The First World War as Remembered in the Countries of the Eastern Mediterranean, Beyrouth, 2006, pp. 163-78.
  • Yücel Yanıkdağ, Healing the nation, Prisoners of war, Medicine in Turkey, Oxford University Press, Edinburgh, 2013.
  • Gültekin Yıldız et Cevat Şahin, Osmanlı Askeri Tarihini Araştırmak : Yeni Kaynaklar, Yeni Yaklaşımlar, Istanbul, Türk Tarih Yurt Yay., 2010.
  • Zafer Toprak, Türkiye’de Milli Iktisat (1908-1918), Ankara, Yurt Yayınları, 1982.
  • Zafer Toprak, İttihat – Terakki ve Cihan Harbi – Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik, İstanbul, Homer Kitabevi, 2003.
  • Erik Jan Zürcher, “Between Death and Desertion. The Experience of Ottoman Soldier in World War I”, Turcica, 28 1996, pp. 235-258.
  • Erik Jan Zürcher, “Refusing to Serve by Other Means: Desertion in the Late Ottoman Empire”, In Cinar, O.H. & Usterci, Coskun (dir.), Conscientious Objection. Resisting Militarized Society, 2009, Londres, Zed., pp. 45-52.
  • Erik Jan Zürcher, “Little Mehmet in the Desert: the War experience of the Ottoman Soldier”, in: Peter Liddle et Hugh Cecil (dir.), Facing Armageddon. The first World War Experienced, Londres, Lee Cooper, pp. 230-241.
  1. İş Bankası Yayınları’ndan çıkan eserler bunlara bir örnek niteliğindedir. [↩]
  2. Antoine Prost, Jay Winter, Penser la Grande Guerre. Un essai d’historiographie, Paris, Seuil, collection «Points histoire», série « L’Histoire en débats », 2004. [↩]
  3. Zafer Toprak, Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918), Ankara, Yurt Yayınları, 1982. [↩]
  4. Mehmet Beşikçi, The Ottoman Mobilization of Manpower in the First World War : Between Voluntarism and Resistance, Leiden, Brill, 2012. [↩]
Actualités, Présentoir

Première Guerre mondiale

Laisser un commentaire
Türkçe çeviri

Février 2014

Ce présentoir a été réalisé grâce au soutien de la Mission du Centenaire 14-18.

Des guerres balkaniques (1912-1913) jusqu’à la guerre d’Indépendance (1919-1922), l’état de guerre dans l’Empire ottoman excède les bornes de “14-18”: à ce titre, il y a ici une spécificité des cadres chronologiques qui font de la Première Guerre mondiale – vue de Turquie – une “guerre dans la guerre”. L’historiographie de la guerre a longtemps été figée dans une “histoire-bataille”, dans un récit de la guerre centré sur ses développements militaire et diplomatique et prisonnier d’une perspective exclusivement nationale et d’un biais nationaliste. L’histoire “militaire” presque exclusive jusqu’à une époque récente se poursuit aujourd’hui sous différentes formes : il est possible de distinguer d’une part une histoire “officielle” émanant notamment de l’État-major turc (ATASE) et d’autre part, des travaux étrangers, par exemple ceux de l’officier américain Edward J. Erickson sur le front ottoman. Cette approche “classique” découpe la guerre par front (Caucase, Mésopotamie, Balkans) et s’attache avant tout au récit des batailles. Depuis les années 1930, des témoignages d’officiers ont été régulièrement publiés (Voir, par exemple, les publications de la İş Bankası). Il s’agit cependant d’une « histoire d’en haut » car elle s’appuie surtout, sur des mémoires des militaires haut-gradés.

Récemment, l’historiographie de la Première Guerre mondiale a opéré en Turquie des tournants comparables à ceux que l’on a pu observer dans les historiographies européennes et anglo-saxonnes1. Ce renouvellement historiographique, que nous souhaitons donner à voir à travers ce présentoir, est le fruit de circulations entre universitaires turcs et étrangers, d’un important travail de traduction et d’une production turque novatrice. Nous pouvons distinguer deux temps forts : les années 1970-1980 et la décennie 2000-2010. Publiés à la fin des années 1970 et au début des années 1980, les travaux de Zafer Toprak relatifs à l’histoire économique de la guerre ont fait date : son ouvrage L’économie nationale en Turquie (Türkiye’de Milli İktisat) a permis de restituer l’économie de guerre dans l’ensemble de la période Jeune turque (1908-1918)2. Dans les années 2000-2010, l’histoire sociale et culturelle de la guerre a pris son essor en Turquie avec des articles et des ouvrages portant, entre autres, sur la médecine ou sur les prisonniers de guerre. Dans sa thèse, soutenue à l’Université de Boğaziçi, et publiée en 2012, Mehmet Beşikçi interroge pour la première fois la notion de « guerre totale » (Topyekün savaş) à l’aune du cas ottoman3. S’il s’agit là d’un véritable renouvellement historiographique – concernant à la fois les objets et les questionnements- ce dernier n’est pas, loin s’en faut, exempt de débats et de controverses et il y a lieu de poursuivre ces travaux aujourd’hui : le centenaire de la guerre donne l’occasion d’encourager ces nouvelles approches.

Du 9 au 12 avril 2014, le Tarih Vakfı et l’Orient-Institut, avec le soutien de l’Institut français d’études anatoliennes, organisent un colloque incitant à poursuivre ce renouvellement historiographique et à encourager la production relative au front ottoman “Not All Quiet on the Ottoman Fronts: Neglected Perspectives on a Global War, 1914-18” ; les panels porteront à  ce titre sur l’histoire culturelle et sociale de la guerre (site officiel de l’événement http://www.ottomanfronts1914-1918.org/).
L’IFEA poursuivra par ailleurs en 2014 un programme sur l’enseignement de la Première Guerre mondiale au lycée, en France et en Turquie, en partenariat avec lycée français Pierre Loti. Lancé en 2013, ce programme labellisé par la Mission du Centenaire vise à comparer les historiographies nationales françaises et turques de la Grande Guerre telles qu’elles sont enseignées et donnera lieu à une journée d’étude le 7 avril 2014 et à la parution d’un Dossier de l’IFEA.

Bibliographie indicative
  • Feroz Ahmad, “War and Society under the Young Turks, l908-l918”, Review (Fernand Braudel Center) vol.XI, no 2, printemps l988, p.265-286 ; en turc : “Jön Türkler döneminde Savaş ve Toplum” in Tarih ve Toplum, no 64, pp.239-248.
  • Mustafa Aksakal, The Ottoman Road to War in 1914: The Ottoman Empire and the First World War. Cambridge, Cambridge University Press, 2008.
  • Mehmet Beşikçi, “Militarizm, topyekûn savaş ve gençliğin seferber edilmesi: Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nda paramiliter dernekler”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, no 8, printemps 2009, pp.49-92.
  • Mehmet Besikçi, The Ottoman Mobilization of Manpower in the First World War : Between Voluntarism and Resistance, Leiden, Brill, 2012.
  • Fuat Dündar, İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918), Istanbul, İletişim, 2001.
  • Fuat Dündar, Modern Türkiye’nin Şifresi & İttihat Ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği (1913-1918), Istanbul, İletişim, 2013.  
  • Hans Lukas Kieser, Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İstanbul, İletişim, 2013.
  • Loubna Lamrhari, “La fabrique d’un récit kémalisé dans les musées militaires en Turquie”, in Julien Mary, Frédéric Rousseau(dir.), Entre Histoires et Mémoires La guerre au musée Essais de Muséohistoire (2), Michel Houdiard, 2013.
  • Maurice Larcher, La guerre turque dans la guerre mondiale,  Paris, E. Chiron et Berger-Levrault, 1926 ; il s’agit du seul ouvrage français sur la guerre traduit en turc ottoman : Büyük Harp’te Türk Harbi, Askeri Matbaa, 1927, trad. : Bursali Mehmet Nihat.
  • Donald McKale, War by Revolution: Germany and Great Britain in the Middle East in the Era of World War I, 2008.
  • Hikmet Özdemir, Salgın Hastalıklardan Ölümlere (1914-1918), Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2005 ; publié en anglais : The Ottoman Army. 1914-1918. Disease & Death on the Battlefield, The University of Utah Press, 2008.
  • Antoine Prost, Jay Winter, Penser la Grande Guerre. Un essai d’historiographie, Paris, Seuil, collection «Points histoire», série «L’Histoire en débats», 2004.
  • Said Halim Paşa, L’Empire ottoman et la guerre mondiale, Istanbul, Isis, 2000. Said Halim Paşa (1863-1921) est contemporain de la Première Guerre mondiale ; cet ouvrage pourra être utilisé comme source primaire.
  • Michael Reynolds, Shattering Empires: The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires (1908–1918), Cambridge, Cambridge University Press, 2011.
  • Stanford J. Shaw, The Ottoman Empire in World War 1, volume 1 : « Prelude to the War » ,Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2006.
  • Stanford J. Shaw, The Ottoman Empire in World War 1, volume 2 : “Triumph and Tragedy. November 1914- July 1916”,  Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2008.
  • Yücel Yanıkdağ, “Ottoman Psychiatry and the Great War”, in Olaf Farschid, Manfred Kropp, Stephan Dahne (dir.) Beiruter Texte und Studien: The First World War as Remembered in the Countries of the Eastern Mediterranean, Beyrouth, 2006, pp. 163-78.
  • Yücel Yanıkdağ, Healing the nation, Prisoners of war, Medicine in Turkey, Oxford University Press, Edinburgh, 2013.
  • Gültekin Yıldız et Cevat Şahin, Osmanlı Askeri Tarihini Araştırmak : Yeni Kaynaklar, Yeni Yaklaşımlar, Istanbul, Türk Tarih Yurt Yay., 2010.
  • Zafer Toprak, Türkiye’de Milli Iktisat (1908-1918), Ankara, Yurt Yayınları, 1982.
  • Zafer Toprak, İttihat – Terakki ve Cihan Harbi – Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik, İstanbul, Homer Kitabevi, 2003.
  • Erik Jan Zürcher, “Between Death and Desertion. The Experience of Ottoman Soldier in World War I”, Turcica, 28 1996, pp. 235-258.
  • Erik Jan Zürcher, “Refusing to Serve by Other Means: Desertion in the Late Ottoman Empire”, In Cinar, O.H. & Usterci, Coskun (dir.), Conscientious Objection. Resisting Militarized Society, 2009, Londres, Zed., pp. 45-52.
  • Erik Jan Zürcher, “Little Mehmet in the Desert: the War experience of the Ottoman Soldier”, in: Peter Liddle et Hugh Cecil (dir.), Facing Armageddon. The first World War Experienced, Londres, Lee Cooper, pp. 230-241.
  1. Antoine Prost, Jay Winter, Penser la Grande Guerre. Un essai d’historiographie, Paris, Seuil, collection «Points histoire», série « L’Histoire en débats », 2004. [↩]
  2. Zafer Toprak, Türkiye’de Milli Iktisat (1908-1918), Ankara, Yurt Yayınları, 1982. [↩]
  3. Mehmet Beşikçi, The Ottoman Mobilization of Manpower in the First World War : Between Voluntarism and Resistance, Leiden, Brill, 2012. [↩]