Archives par mot-clé : Istanbul

Çok şekilli ve disiplinlerarası bir çalışma konusu olarak ticaret

Version française

Mart 2013

« Müşteriler bana gelmeye devam ediyorlar çünkü Dia’da ürünler kasadan geçirilip sadece merhaba ile güle güle deniliyor. Burada, insanlar beni tanıyor, benimle sohbet ediyorlar. »

Tophane’deki bir bakkalın bu sözleri, alışveriş yeri olan ticarethanelerin çeşitli kişilerarası ilişkilere de gebe bir mekan olduğunu, esnafla yapılan sohbetin bilgi sağlayıcı tarafını ve alışveriş yapılacak yerin seçiminin de birtakım seçimlerden doğduğunu göstermektedir… Düşük fiyat arayışı, ulaşım kolaylığı ve de arzın özelliklerine bağlı olan bu seçim kıstasları, İstanbul’un kentsel yapısı ve toplumsal profilinin göstergesi olan tüketim bölgelerini doğurmaktadır.

 Çalışma konusu olarak İstanbul ticarethaneleri ayrı bir önem teşkil etmektedir. Tarih boyunca bir ticaret merkezi olmuş İstanbul’un bu anlamda önem ve geçmişi halen kent dokusunda kendisi bilhassa tarihi yarımadada göstermektedir. Bazen ilk AVM örneği olarak kabul gören (Rem Koolhaas) Kapalı Çarşı ya da Osmanlı İmparatorluğu başından bu yana  Eminönü’nde konuşlanmış ticarethane toplulukları olan hanlar, hem üretim hem de satış mekanları olabilmeleri bakımından şehrin ticari geçmişinin zenginliğine işaret etmektedir.  

Bugün İstanbul kuvvetli bir mekansal büyüme bölgesine konuşlanmış on dört milyonluk tüketici havuzuna tekabül etmektedir ki buna yılda dokuz buçuk milyon turist (2011 sayımları) eklenmektedir. Böylesi bir hareketlilik sonucu, 1990lı yıllardan itibaren ticarethanelerin sayı ve çeşitleri ciddi şekilde artış göstermiştir. Küçük ticarethane (bakkal, manav), işportacı, açık ya da kapalı pazar yerlerine çeşitli tüketim mekanları katılmıştır ; AVMler (ilki 1988’de açılan Galleria), süper ve hiper marketler (1993’de Asya tarafına Carrefour’un gelişi), temalı gros marketler (1996’da ilk Carrefour’un yanına ‘kendin kur’ temalı Bahaus kuruluşu), indirim süpermarketleri, özel isim kullanma hakkı gerektiren markalar, Carrefour Express gibi büyük markaların küçük boyutluları gibi… Alışveriş mekanlarının giderek çokşekillileşmesi rekabet ve tamamlayıcılığı kuvvetlendirmektedir. Ticari arzın bu ilerleyişi bazen kuvvetli şekilde kendini gösterebilir ; AVMler (alışveriş merkezleri) yalnızca rakam bakımından öne çıkmakla kalmayıp (2010’da Alışveriş Merkezi Yatırımcıları Derneği İstanbul’da bitirilen AVM sayısının tahmini olarak doksan altıyı bulacağı belirtmiştir) ayrıca şehircilik alanında bir araç görevi de görmektedir. AVMler şehircilik pazarlamasının bir aracı olarak çoklukla toplu konut projelerinin en önemli unsuru olarak öne çıkmaktadır. Yani alışveriş mekanları kentleşme projelerinde eskiden oldukları gibi hatta bugün daha da fazla kilit unsur olarak İstanbul’un her yerinde karşımıza çıkmaktadır.

İlk eser seçkisi İstanbullu ticaretin tarihsel boyutu hakkında olup esnaf, pazar ve hanların tarihini ele almaktadır.

İkinci seçki İstanbul’daki esnaf dükkanlarının çeşitliliğini, Kapalıçarşı’dan (Story of Grand Bazaar, Çelik Gülersoy), işportacılara (Marchands de rue à Istanbul, Présence urbaine d’une offre commerciale en perpétuelle recomposition spatiale, Joël Meissonnier), AVMlerden (The shopping mall as an emergent public space in Turkey, Erkip) bakkallara (bakkallar odası gazetesi) değinerek göstermeyi amaçlamaktadır.

Üçüncü kitap ve makale seçkisi, bir takım ekonomik, toplumsal ve kentsel hareketlenmeleri ateşleyen ve oluşturan ve bir çalışma konusu olarak ele alınan dükkan, esnaf ve tüketim alışkanlıkları üzerine yapılmış çalışma örneklerini sunmayı amaçlamaktadır. Seçki yalnızca İstanbul ile sınırlı olmaktansa yöntemin zenginliğini ortaya koymak adına, antropolog Daniel Miller’ın bir yıl boyunca Londra’da bir sokakta tüketim alışkanlıklarıyla ilgili yaptığı çalışması gibi kuramsal çalışmalara yer vermek istemiştir.

Bu vitrin, gerek belge (makale, dergi, kitap, tez) gerekse yöntem (saha çalışması, roman, kuramsal eser) çeşitliliği sayesinde alışveriş mekanlarının bürünebileceği şekil ve genel olarak kent alanları ve özellikle İstanbul’da görünürleşen ekonomik, toplumsal ve kentsel olguları anlamak adına yapılan incelemeleri sunmaya bir kapsam iddası olmaksızın çalışmaktadır.

Vitrin için seçilmiş kitap listesi:

CEZAR, Mustapha, (1985), Tipik yapılariyle Osmanlı şehirciliğinde çarşı ve klasik dönem imar sistemi,  MSÜ Mimarlık Fakültesi
BECH, Victoire, (2010), L’incidence de la gentrification sur la vie nocturne du quartier Tünel Asmalimescit à Beyoglu (Istanbul), enquête de terraindans le cadre du Séminaire sur la Turquie contemporaine, à l’Institut français des études anatoliennes d’Istanbul (IFEA)
DESSE., R-P, FOURNIE, A., GASNIER A., LEMARCHAND, N., METTON., A., SOUMAGNE., J., (sous la direction de), (2008), Dictionnaire du commerce et de l’aménagement, Rennes, Presses Universitaires de Rennes.
ERKIP, F., (2003), « The shopping mall as an emergent public space in Turkey », Environment and Planning A, 2003, volume 35, pp. 1073-1093.
HARİS, Exertzoglou,(2003),  “The cultural uses of consumption: Negotiating class, gender, and nation in the ottoman urban centers during the 19th century” Int. J. Middle East Stud. 35
FİDAN, Mehmet Sadettin, (2009), Geçmişten günümüze Türk hanları, İstanbul Tıcaret odası
FOX Richard, T. LEARS, Jackson Editors (1983), The Culture of Consumption: Critical Essays in American History,1880-1980,
GÜLERSOY Çelik, (1990), Story of the Grand Bazaar, Istanbul Kitaplığı
GÜNDÜZ Özdeş, (1998), Türk çarşıları, Tepe yayıları.
İLKUÇAN, Altan, Gentrification, community and consumption: Constructing, conquering and contesting “the Republic of Cihangir”, Master of science in business administration in the department of management of Bilkent university, Ankara
İSTBAKO, Revue Bakkal Dünyası, (juillet-aout 2008) n°8
KOÇU, Reşad ekrem, (2002), Tarihte İstanbul esnafı, Doğan Kitapçılık
LEHMAN-FRISCH, Sonia, CAPRON, Guénola,  « Le sentiment de quartier en milieu gentrifié : de San Francisco à Bogotá », Le quartier, Collection Recherche, La Découverte, (2007)
MILLER Daniel, « Une rue du nord de Londres et ses magasins : imaginaire et usages »,
Ethnologie française, 2005/1 Vol. 35, p. 17-26. DOI : 10.3917/ethn.051.0017
İSTOÇ, Plaquette de promotion projet commercial
Revue Urbanisme (2011), «  Le centre commercial contre la ville ? », n°377
SHIELDS Rob, (1992), Lifestyle Shopping, The subject of consumption, The international library of Sociology
TANATAR-BARUH, Lorans,(1993), Study in Commercial Life and Practices in Istanbul at the Turn of the Century : The Textile market, I and II, BA in Economics : Boğaziçi University
UNDERHILL, P. 2004. Call of the Mall: The Geography of Shopping. Simon & Schuster.
ZOLA, Au bonheur des dames, Folio Classique

Metin Kaçan, un destin volé (1961-2013)

Dans l’Istanbul des années 1970, Ali le coiffeur tient commerce dans le quartier de Kolera (en fait une version mythifiée du quartier de Dolapdere, sur les bords de la Corne d’Or) : c’est un quartier populaire en voie de transformation, repaire de prostituées, de gangsters et de maquereaux, de réparateurs de voitures, d’homos et de transsexuels, de petits commerçants, de poètes ivrognes et musiciens Rôms, de petits-bourgeois grecs mais aussi d’ islamistes purs et durs. La rue se transforme en théâtre où la débauche est synonyme de liberté, rythmée par la musique et les plaisirs de la vie.

Les deux fils du coiffeur intègrent assez vite le code de la rue : alors que Redjo se réfugie sans tarder dans le monde de la BD, Salih le Chieur se sent de la trempe des voyous légendaires du quartier, les surineurs d’antan qui occupaient une place enviable dans la hiérarchie sociale locale. Après que le dernier bandit d’honneur, Sado l’Arabe, se soit fait descendre par les nouveaux requins de la mafia qui s’est mise en tête de contrôler le quartier, le Chieur s’impose comme le rocker mythique seul capable de “tenir” la rue. C’est alors que se produisent plusieurs meurtres inexpliqués (les victimes sont retrouvées la gorge transpercée par une broche à kebab) jusqu’a ce que ce soit le tour de Zehra la Panthère, découpée en morceaux. Le Chieur met un point d’honneur à éclaircir ce mystère et traque le serial killer. Mais c’est lui qui est capturé par la police puis torturé et incarcéré ; lorsqu’il sort de prison, il trouve sa bien-aimée… dans les bras d’un autre. Il préfère alors se suicider.

Difficile d’oublier le petit monde de Ağır Roman (mot à mot : “un air tzigane lent”), ce texte qui révolutionne le récit turc du début des années 1990 et dont on est encore à digérer les suites et les effets C’est une des voix les plus singulières du roman turc : il aborde la vie d’un ancien quartier grec occupé par de nouveaux arrivants, Tziganes et ruraux d’Anatolie, avec un regard inspiré par la littérature latino-américaine et le ton grinçant d’un Charles Bukowski. C’est surtout la richesse de sa création linguistique qui place cette œuvre à part : une langue violente et chargée de poésie où se mêlent l’argot, les formules en rôm et en grec et reflète la puissance tragique d’expression des exclus. Ce récit incarne aussi la réalité d’une littérature Underground où se disent les angoisses d’une jeunesse hésitant entre crime et idéalisme, où le sexe et la drogue occupent le premier plan. C’est un des auteurs majeurs des mutations sauvages que connaît la mégapole d’Istanbul.

Metin Kaçan est né en 1961 à Kayseri, il vient très jeune à Istanbul. Après une enfance passée à Dolapdere et Tarlabaşı, il quitte l’école assez tôt et exerce toutes sortes de métiers. Il entre en littérature comme scénariste de BD, publie des nouvelles jusqu’à ce que son premier roman le révèle. Il travaille ensuite dans l’édition puis, après plusieurs séjours en prison, collabore à la télévision dans la production (qu’il n’aime guère !) des sirupeuses dizi que le public réclame. Les fois où nous nous rencontrons, il continue d’aborder ses sujets préférés : les jeunes Tinerci (sniffeurs de colle) et leur destin actuel (déporté vers les quartiers périphériques), ses lectures étirées entre Hüseyin Rahmi Gürpinar et les auteurs latino-américains qui lui ont permis de se libérer de nombreux carcans littéraires et linguistiques. Il a aussi ses doléances : le manque de confiance dans ses interlocuteurs, éditeurs ou producteurs de films, le souvenir cuisant de l’adaptation cinématographique de son premier roman et ses suites financières. Finalement, après un succès d’estime, les problèmes d’argent restent entiers et sa vie semble suspendue… Il entretient des relations ambigües avec le monde littéraire, et ses rares amis sont le poète Adnan Özer avec lequel il envisage un long périple en Amérique du Sud – en Colombie – et la romancière Aslı Erdoğan

Mais Metin a changé : physiquement, il conserve un visage assez juvénile sur un corps qui s’empâte et avoue au détour de la conversation avoir du mal à terminer le roman sur lequel il travaille depuis plusieurs années. Une des dernières fois où je l’ai vu, en 2011, il m’a donné le magazine Hara-Kiri auquel il collaborait : y figure le texte “ Bilincin Halleri”, très sombre, pessimiste tandis que sur la couverture, Metin figure en pirate, un bandeau noir sur l’œil ! Nous avons bu un verre sur la terrasse du Kaktüs et parlé de son roman à paraître en français, de la suite à donner : je lui suggère de réaliser un reportage avec un photographe sur son quartier d’origine afin de lancer le livre. Je perçois que le côté sombre de son destin pèse de plus en plus lourd : entre 1995 et 2005, il connaît la prison, de longues périodes d’isolement en Anatolie, l’alcool, les drogues et il ne parvient pas à refouler ce sentiment d’être négligé voire exploité par son public.

Et puis tombe la nouvelle, début janvier de son suicide. Prenant tout le monde au dépourvu, dernier geste tragi-comique pour cette figure de l’avant-garde littéraire qui prend congé d’un monde qui ne l’a pas très bien traité.

Je garde malgré tout un souvenir joyeux de Metin Kaçan : le 11 octobre 2009, invité par Les Littorales à Marseille, il débarque avec Aslı Erdoğan et Demir Özlü… Première sortie de Turquie pour Metin qui se régale de la grande ville méditerranéenne et trouve un auditoire conquis lors de la présentation. On projette un extrait du film de Mustafa Altıokar et l’auteur se laisse interviewer par Pascal Jourdanna : il s’amuse, ponctue son récit de blagues, fait des gestes éloquents, s’agite sur sa chaise et le public ne s’y trompe pas. On découvre un drôle d’oiseau qui sait parler de littérature…. Cela restera comme un moment privilégié, plein de drôlerie et un peu déjanté ! Tout à fait dans son genre.

Bibliographie :

Ağır Roman ( Tzigane Blues, 1990), 16 éditions. Adapté au cinéma (1997) puis en opéra et au théâtre en 2002.

Istedikleri Yere Gidenler ( Ceux qui vont où ils veulent, 1992) Roman graphique sur les enfants sniffeurs de colle de Beyoğlu. Violent, lyrique et érotique, le livre a été interdit.

Fındık Sekiz (Noisette n° 8, 1997), 5 éditions.

Harman Kaplan (Le Tigre qui plane, 1999), 4 éditions.

Adalara Vapur (Un Bateau pour les îles, 2002), 2 éditions.

Recueil d’essais critiques sur l’auteur :

Cervantes’in Yeğeni (Le Neveu de Cervantes), Can Yay., 2006.

Traductions en français :

“ Les Lèvres de la nuit “ (nouvelle), Siècle 21 n° 7, 2005. Repris dans Istanbul, Robert Laffont, 2010

“ Rue de Kolera “ (extrait du roman Tzigane Blues), Siècle 21 n° 8, 2006.

Tzigane Blues, à paraître chez Actes Sud en 2013.

Call for papers / Makale Çağrısı

Istanbul 29 Mayıs University is pleased to announce and invite you to the first International Conference on “Istanbul during the Ottoman Period”. The conference will take place at Istanbul 29 Mayıs University, on May 28th and 31th, 2013. The aim is to explore and trace the historical, social, cultural and economic developments that led to the growth of an Ottoman Istanbul. A nexus of multiple cultures, rules and economies, Istanbul, had and still has a pivotal role within academic research projects, and in this “Ottoman Istanbul” meeting we hope to gather scholars working on the city for interdisciplinary contributions and discussions. We are also pleased to announce that we will be providing accommodation and travel costs.
Your participation and contributions would be very much appreciated. In order to organise the details of the conference, we would like to urge you to inform us of your decision at the latest February 11. (your understanding is much appreciated).
Please submit a 250 word abstract by April 1, to the organizing committee. (osmanliistanbulu@29mayis.edu.tr). The abstract should include your name, institutional affiliation, as well as any audio-visual requirements for the presentation.
Finally, we are going to publish contributions in a volume with a small amount of copyright. Each contribution should be submitted to the committee during the conference edited in its final form, including endnotes and bibliography. Submissions should follow Chicago formatting style, in 12-point font, double-spaced.
Papers might consider, but are not limited to, the following sub-themes:
  • Conquest of Istanbul
  • The importance of Istanbul for the Turkish-Islamic World
  • The stance of the city within World History
  • The role of Fatih Sultan Mehmed during the formative years of Istanbul
  • Physical and topographical development of Ottoman Istanbul
  • Istanbul as a multi-cultural city and meeting point of civilizations
  • Istanbul as a big metropolis
  • Istanbul as the center and the capital of the Ottoman Empire
  • City governments and historic and cultural heritage conservation
  • Town planning, architecture and art of Istanbul
  • Social structure, ethnic and confessional communities
  • Science, learning and literature in the Ottoman Istanbul
  • Economic conditions and commercial activities of Ottoman Istanbul
  • Urban Archeology of the Ottoman period
  • The ancient heritage in Istanbul through the eyes of the Ottomans
All up to date information on the conference can be found on the conference website http://osmanliistanbulu.29mayis.edu.tr/
Prof. Dr. Feridun Emecen
Istanbul 29 Mayıs University
Dean of the Faculty of Arts (Humanities)
Tel: (0216) 474 08 60
Fax: (0216) 474 08 74

İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 29-31 Mayıs tarihleri arasında İstanbul şehrinin Osmanlı İmparatorluğu dönemi hakkında uluslarası bir sempozyum düzenleyecektir. Bu sempozyumun amacı Osmanlı İstanbulunun tarihî, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmesine ışık tutmak ve hangi şartlarda bir Osmanlı şehrine dönüştüğünü tespit etmektir. Bugün bir dünya metropolü hâline gelen İstanbul üzerine çalışan araştırmacıları bir araya getirip disiplinlerarası bir tartışma ve paylaşım zemini sunacağını düşündüğümüz “Uluslararası Osmanlı İstanbulu‒I Sempozyumu”na siz değerli meslektaşımızın da bir bildiriyle katılmasını ümit etmekteyiz. Sempozyuma bildiri ile katılacakların yol ve konaklama giderleri karşılanacaktır.
Toplantıya katılım konusundaki kararınızı en geç 11 Şubat 2013 tarihine kadar bildirmeniz program organizasyonumuz açısından son derece önemlidir. 250 kelimelik bildiri özeti ise 1 Nisan 2013 tarihine kadar, istanbulsempozyum@29mayis.edu.tradresine ulaştırılmalıdır. Bildiri özetlerinde, adınız ve bağlantılı olduğunuz kurumun adı yer almalı; sunum sırasında ihtiyaç duyabileceğiniz ses ve görüntü cihazları da belirtilmelidir.
Bildiriler kitap olarak basılacak, yazarlarına telif ücreti de ödenecektir. Bildiri metinleri, Chicago referans sitilinde, 12 puntoda ve çift aralıklı yazılmalı ve sempozyum sırasında bilim kuruluna yayımlanabilir bir nüsha hâlinde sunulmalıdır. Toplantıların konu başlıkları aşağıdaki gibidir:
  • İstanbul’un fethi
  • İstanbul’un Türk-İslam dünyası açısından önemi
  • İstanbul’un dünya tarihi açısından önemi
  • Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’un gelişimindeki rolü
  • Osmanlı İstanbul’unun fiziki gelişimi ve topografyası
  • Çok Kültürlülük ve medeniyetlerin buluşma noktası olarak İstanbul
  • İstanbul’un büyük bir metropol olarak dünya tarihindeki yeri
  • Osmanlı İmparatorluk merkezi olarak payitaht İstanbul’u
  • Belediyecilik ve şehrin kültürel mirasının korunması
  • İmarı, mimarisi ve sanatsal eserleri.
  • Sosyal yapı, etnik ve dini gruplar
  • Osmanlı İstanbulu’nda ilim, sanat ve edebiyat
  • Osmanlı İstanbulu’nda ekonomik durum ve ticari faaliyetler
  • Kent arkeolojisi
  • Osmanlı İstanbulu’nda antik tarih mirasın değerlendirilmesi
Prof. Dr. Feridun Emecen
İstanbul 29 Mayis University
Edebiyat Fakültesi Dekanı
TEL: (0216) 474 08 60
FAX: (0216) 474 08 74

Kitap tanıtımı – Paul Veysseyre, Jeanine Riegel “İstanbul: Mutluluğun geçişi”





Istanbul : Seuil de la félicité, 
Photographies de Paul Veysseyre, textes de Jeanine Riegel
éditions djahânnâma

İstanbul ile karşılaşmam 1971’e değinmektedir. Kalışım kısaydı fakat belirleyiciydi.

İlk olarak, Türkiye’yi boydan boya geçen çok uzun bir yolculuk yapmıştım o dönemde tehlikeli bir ülke olarak bilinen Türkiye’de İstanbul da sadece bir kaç gün duraklamıştım ama İstanbul’un hiç bir fotoğrafını çekmemiştim çünkü filmlerimi, bana bir hayli daha gizemli gelen Doğu Anadolu bölgesini çekmek üzere saklamıştım.

Ancak yürürken az bilinen byzans kiliselerin peşini sürerken, metruk ve son derece  ilginç olan Haliç mahallesinde kalmıştım. Tam orada, beni derinden etkileyecek olan iki mahalle sahnesine tanık olmuştum. İlki bir hayli eğlendiriciydi ; pis bir sokak arasında yer almaktaydı, iki çocuk yırtık pırtık giysilerle birbirlerine çamur ile saldırıyorlardı, yüzlerinden mutluluk ifadesi akıyordu. Diğer sahne ise daha acıklıydı:  bir kaç dakika ardından, Fener caddesi üzerinde, genç bir çırak kullandığı makina ile yaralanmış ve acilen hurda bir dolmuşa yerleştiriliyordu, rengi solmuştu, kan ile karışık makine yağı, acı, bıkkınlık, dayanışma. Anında, şehir tarafından kendimi kaptırılmış hissettim ve bu etkinin yıllar boyunca kalıcı olacağını anlamıştım.

Bir sonraki yıl, Türk devleti sayesinde araştırma bursuna hak kazandım ve iki aylığına Istanbul’a döndüm. O sırada siyah beyaz fotoğraflarımı çekmek için ilk fırsatımı bulmuştum. Sonrasında, kimisi kısa kimisi uzun süren yıllık ziyaretlerim oldu ve bu ziyaretlerimin doruk noktası nerdeyse üç yıl boyunca kesintisiz Istanbul’da yaşamakla sonuçlandı. İlk zamanlar öğretmen olarak çalışıyordum sonrasında Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü’nde fotoğrafçı olarak çalışmaya devam ettim. Tüm o yıllar  boyunca  elimde makinemle, hiç yorulmadan her an yeni ve hiç beklenmdedik görüntüler yakalamak üzere şehirin sokaklarını dolaştım. Arka sokaklarıyla ve  boş arazileriyle, şehirin kalabalık düzenine büyülenmiştim, ve keşiflerim beni fabrikalara ve atölyelere yönlendirdi. Kendimi evde gibi hissetiğim o ortamda, ustalarla içgüdüsel ilişkiler kurabiliyordum. Çay evinde günlerimi geçirirdim, her gün berberleri ziyaret ederdim ve akşmlarımı lokantalalarda geçirirdim. Diğer bir yandan oturma izni alabilmek  için devlet dairesinde saatlerce kuyrukta beklerdim. Böylece çekitiğim fotoğrafların sayısı çoğalmaktaydı.

1980 darbesi, yıkıcı eylemlerin başlamasına vesile oldu:  miras nitelliğini anlamayan yöneticiler tarafından eski mahalleler yıkılıyordu. Dozerlerin saldırısına uğrayan mahallelerin eski, tarihi ve cazibeli olan tarafları parçalanmıştı. Ben de fiziksel olarak bu tecavüz karşısında ürperdim; Lyon’a dönmek üzere Istanbul’dan ayrıldığım her sefer,  artık bu son gelişimdir yemin ederek!

Gene de  her seferinde döndüm, tekrar ve tekrar.