Archives par mot-clé : Mardin

Patrimoine et récits historiques dans le sud-est de la Turquie : Diyarbakır-Mardin-Şanlıurfa

pres_dmsMai 2016
Türkçe çeviri

Depuis le début des années 2000, les publications culturelles se sont multipliées dans le Sud-est de la Turquie, particulièrement à Diyarbakır, Mardin et Şanlıurfa. Les récits historiques portant sur ces villes se reconstituent sous l’impulsion de redécouvertes patrimoniales et de politiques effrénées de développement du tourisme. On formule de nouveaux discours sur l’identité locale des lieux, ceci à destination des nouveaux publics que constituent les touristes mais aussi les habitants sensibles à un sentiment d’appartenance urbain.

L’analyse des modalités d’écriture et de publicisation des récits historiques et identitaires locaux ne peut se limiter à l’étude d’ouvrages universitaires, de manuels scolaires et de discours officiels de l’Etat. Les matériaux et supports de la production des identités locales se diversifient dans le cadre du développement touristique et territoriale. Prospectus et guides touristiques, documents de promotion de projets institutionnels, publications culturelles, productions artistiques et photographiques méritent ainsi de focaliser notre attention. Ces ouvrages, que l’on trouve autant dans les bibliothèques municipales et dans les administrations publiques que dans les offices de tourismes et les cafés des centres historiques, donne une visibilité nouvelle aux représentations historiques et identitaires.

Considérant ces nouvelles représentations des villes, simplifiées et banalisées par le tourisme, il semble bien qu’une réflexion sur la construction des identités locales ne puisse faire l’économie d’une analyse des productions culturelles et touristiques. C’est ce que nous proposons d’effectuer ici à travers l’étude d’un échantillon de publications relatives aux villes de Diyarbakır, Mardin et Şanlıurfa

Diyarbakır-Amed: forteresse et jardins, “cœur de l’Anatolie” et “capitale kurde”

Le processus d’inscription au patrimoine de l’UNESCO du paysage culturel de Diyarbakır, abouti en 2015, a suscité un véritable engouement patrimonial. L’identité de la ville est plus que jamais imprégnée des descriptions de ses murailles, qui font l’objet de multiples publications universitaires et institutionnelles depuis une quinzaine d’années (notamment par les traductions et expositions relatives aux travaux de l’archéologue Albert Gabriel, premier directeur de l’IFEA). Par ailleurs, les jardins de l’Hevsel sont désignés comme valeur esthétique et culturelle incontournable de la ville dans les guides touristiques et ouvrages photographiques alors même que leur “histoire millénaire” ne fait l’objet d’une redécouverte que très récemment.

Sur ces points, les constructions identitaires et patrimoniales semblent faire consensus. Mais en ce qui concerne la représentation de Diyarbakır (Amed en kurde) comme capitale du Kurdistan de Turquie ou comme “coeur de l’Anatolie” du Sud-est, les divergences sont profondes entre publications de la mairie métropolitaine (acquise au parti kurde) et la préfecture. Le conflit entre Etat turc et mouvement kurde est aussi une question de représentation du territoire et de l’identité locale.

Mardin: ville de la “mosaïque culturelle” et de l'”harmonie confessionnelle”

La profusion de publications culturelles et universitaires, produites par des fondations (religieuses ou non), des organisations publiques et privées, impose progressivement l’évidence d’une représentation de Mardin comme “mosaïque culturelle”, où cohabiteraient pacifiquement depuis des siècles arabes, syriaques, turcs et kurdes. L’image du clocher s’alignant sur le minaret, banalisée par les couvertures d’ouvrages touristiques, célèbre une “harmonie confessionnelle” à laquelle les visiteurs comme les habitants de la ville veulent croire mais dont chacun sait qu’elle ne va pas de soi.

Qu’en est-il de la véritable histoire de cette localité, de son paysage urbain et de la vie de ces anciens et actuels habitants ? Plus ou moins détachées du récit fantasmé de la ville de la “diversité culturelle”, diverses publications recherchent les identités multiples de la ville, s’attardant sur son architecture turque artukides ou bien parfois sur les patrimoines matériels et immatériels hérités des minorités chrétiennes, syriaques et arméniennes.

Şanlıurfa: la “ville des prophètes” et du Projet d’Anatolie du Sud-Est

Urfa, ou plutôt “Şanlı”urfa (la < glorieuse >, titre consacré en 1983 en référence au rôle des habitants de la ville dans le mouvement de résistance national de 1919), est aujourd’hui systématiquement affublée du qualificatif de < ville des prophètes > (pergamberler şehri). La promotion du pèlerinage vers cette < ville sainte > et la multiplication des infrastructures et publications touristiques se focalisent avant tout sur la légende d’Abraham et des poissons sacrés du balıklıgöl. Le patrimoine d’Urfa, ses héritages architecturaux et confessionnels pourraient, tout autant qu’à Mardin, faire de cette ville une localité de la < diversité culturelle >. C’est pourtant une autre histoire qui nous est raconté dans les publications des fondations locales (telles que ŞURKAV) travaillant en collaboration avec les autorités publiques.

Par ailleurs, l’identité que donne à voir la ville est aussi celle promue par l’administration du projet d’Anatolie du Sud-Est (Güneydoğu Anadolu Projesi, GAP) qui, dès les années 1980, a placé Urfa au cour de son projet de développement. Une de ces publication s’intitulant < Urfa, la ville qui renaît des eaux > (The City Reborn of Water : Şanlıurfa) présente la ville de telle manière à promouvoir les barrages hydroélectriques comme des projets culturels et identitaires. Les récits historiques et culturels sont ici instruments de légitimation d’un projet civilisateur de l’Etat.

Bibliographie

  • AKDEMIR Nejla Akat, KARAMAN Metin, BURTAKAL Fathi (2015) Diyarbakır kalesi ve Hevsel medeniyetler bahçesi, publication de la Diyarbakır Büyüksehir Belediyesi, Diyarbakır, 129p.
  • DIKEN Şeymus (2010) Diyarbakır, Editions Turquoise, Paris, 254 p.
  • Diyarbakır Büyüksehir Belediyesi  (juin 2012-2015) Diyarbakır, travel guide, 3ème édition, Diyarbakır, Boyut, 240p.
  • Diyarbakır valiliği (2011) Diyarbakır, city guide, published by the Diyarbakır governorship, supported by the GAP regional development administers, printed in the scope of the “bridge of civilisations from Mesopotamia to Anatolia” project, Diyarbakır, 119p.
  • Diyarbakır valiliği (2013) Diyarbakır, the heart of Anatolia, published by the Diyarbakır governorship, supported by the GAP regional development administers, printed by “promoting the cultural heritage of Diyarbakır” project applied within the scope of “supporting centers of attraction” of the governorship of Diyarbakır supported by the ministry of development”, Diyarbakır, 113p.
  • Diyarbakır valiliği (juillet 2012) Hevsel bir kentin kileri, édité par Recep Tezgel, publié par la préfecture de Diyarbakır, 164p.
  • Diyarbakır valiliği ve Diyarbakır müze müdürlüğü (2011) Diyarbakır kültür envanteri, publié par la préfecture de Diyarbakır, 374p. (Disponible en pdf)
  • Diyarbakır muzesi müdürlüğü (2013) Ilisu barajı ve HES projesi arkeolojik kazıları 2004-2008 çalışmaları, publié par le ministère de la culture et du tourisme, Diyarbakır, 460p.
  • Gabriel Albert (1940) Voyages archéologiques dans la Turquie orientale, tome I Texte, Istanbul, Institut français d’archéologie de Stamboul, 375p.
  • Gabriel Albert (2014) Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler,: Dipnot Yayınları, Ankara, 415p.
  • SÖZEN, M. (1976), Diyarbakır’da türk mimarisi, Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği yayını, Istanbul.
  • Union of Southeastern Anatolia region municipalities (2013), Another look at East and Southeast Turkey, 2e édition (1e édition 2009), p.198-257 (Disponible en pdf)
  • Tigris Amed et Çakar Yıldız (2014) AMED, Coğrafya, tarih, kültür, Diyarbakır, publié en kurde et en turc par la municipalité Métropolitaine de Diyarbakır, 540p.
  • SARIBIYIK Mustafa (ed.) (Ocak 2015) İslam tarihinin ilk asrında Diyarbakır ve çevresi, Diyarbakır Valiliği kültür ve sanat yayınları n°16, Diyarbakır, 150p.
  • SOYUKAYA Nevin (ed.) (2015) Diyarbakır fortress and Hevsel gardens cultural landscape, publication de publication de la Diyarbakır Büyüksehir Belediyesi, Diyarbakır, 197p.
  • YILDIZ Irfan (ed.) (2011) Medeniyetler mimarısı, Diyarbakır mimarısı,  Diyarbakır Valiliği kültür ve sanat yayınları n°3, Diyarbakır
  • ERDOĞAN Nihat (ed.) (2014) Anastasiopolis, Dara antik kenti, publication de Mardin Müzesi, Mardin, 40p.
  • BEKIN Doğan (2010) Tarihin Işığında Mardin, Mardin Valiliği Kültür Yayınları ve GENPA, Ankara
  • MARDİN VALİLIĞI VE ÇEKÜL (2013) Mardin Kültür Envanteri, ed. Mardin Valiliği İl Kültür ve Turizm müdürlüğü, Istanbul, 672p.
  • MANER Çiğdem (2006) A traveler’s guide to Mardin, Marev Yayınları, İstanbul, 307p.
  • URBAN İstanbul (2009) Mardin UNESCO’ya Doğru, MAREV Yayınları, İstanbul
  • AKYÜZ Gabriel (1998) Mardin ili’nin merkezinde civar köylerinde ve ilçelerinde bulunan kiliselerin ve manastır, publié par Mardin Kirklar Kilisesi, Mardin, 160p.
  • ÖZDEM Filiz (ed.) (2005) Taşın Belleği Mardin, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul
  • ÖZTÜRKTALAY Lâtif (1995) Mardin ve Mardinliler, éd. T.C. Mardin belediyesi doğal ve kültürel koruma araştırma merdinar projeler.
  • SAKIP SABANCI KENT MÜZESI (2012) Mardin’i Dinlerken, Müzeyle Başlayan Değişim, publication SABANCI VAKFI, Mardin, .p.
  • ÇEKÜL VAKFI (2011) Mardin (Kendini Koruyan Kentler), Çekül Vakfı Yayınları, İstanbul, 104 p.
  • AVUKA Adnan (2010) Mardin Hoşgörülerin diyarı, publication Mardin Valiliği, 132p.
  • KÜRKÇÜOĞLU Cihat (2008) Şanlıurfa 1850-1950, ŞURKAV yayınları n°31, Şanlıurfa, 316p.
  • KÜRKÇÜOĞLU Cihat, GÜLER Selahaddin (2010) Tarih Turizm şehri Şanlıurfa, ŞURKAV yayınları n°30, Şanlıurfa, 116p.
  • KÜRKÇÜOĞLU Cihat,  GÜLER Selahaddin, AKALİN Müslüm, KÜRKÇÜOĞLU Sabri (2002) Şanlıurfa Uygarlığın doğduğu şehir, ŞURKAV yayınları n°27, Ankara, .p.
  • ŞANLIURFA PUBLICITY CENTER (2015) Şanlıurfa travel guide DVD, booklet, city map, production ŞANLIURFA VALİĞİ/ ŞURKAV, .p. + DVD
  • ŞANLIURFA MÜZESI (2015) Göbeklitepe tanıtım filmi, production X, DVD
  • ÖNAL Mehmet, KARABULUT Hasan, DERVIŞOĞLU Nedim (2011)  Haleplibahçe mozaikleri Şanlıurfa / Edessa, Arkeoloji ve sanat yayınları, Şanlıurfa belediyesi’nin katkılarıyla, Istanbul, 171p.
  • PEKDEMIR Neslihan, Özbek Ayşegül, Özcan Işılay (ed.) (2015) Haleplibahçe mozaikleri mosaıcs, publication de l’agence de développement Karacadağ en collaboration avec la direction du musée de Şanlıurfa, 97p.
  • KARLIKLI Şaziye (Ed.) (1998) The City Reborn of Water : Şanlıurfa, published by Creative Yayıncılık ve tanıtım supported by Garanti leasing, Istanbul, 359p.

Güneydoğu Anadolu’nun tarihi ile ilgili hikâyeler ve bölgedeki kültür mirası

pres_dmsMayıs 2016
Version française

Kültür odaklı yayınlarda, 2000li yılların başından itibaren, Güneydoğu Anadolu’da özellikle Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa’da bir artış gözlenmiştir. Bu şehirlerin tarihi ile ilgili hikâyeler, mevcut kültürel mirasın yeniden keşfi ve sınır tanımayan turizmi geliştirme politikalarının da etkisi ile yeniden şekillenmektedir. Turistlerin oluşturduğu yeni kitleleri olduğu kadar, aidiyet konusuna kayıtsız kalmayan sakinleri de hedefleyen yerel kimlikle ilgili yeni söylemler geliştirilmektedir.

Tarihle ve yerel kimlikle ilgili söylemin yazımı ve yayımı incelenirken, akademik çalışmaların, okul kitaplarının ve devletin resmi söyleminin ele alınmasıyla yetinilemez. Yerel kimliğin imalat ve dile getirilme yöntemleri, turistik ve bölgesel kalkınma alanlarında çeşitlilik göstermektedir. Turistik tanıtım kitapçıkları ve rehberler, kurumsal projelerin reklamları, kültür odaklı yayınlar, sanat ve fotoğrafçılık alanındaki çalışmalar da ilgilenilmesi gereken diğer unsurlardır. Şehir kütüphanelerinde olduğu kadar, idari kurumlar, turizm büroları ve turistik yerlerdeki kahvehanelerde rastlanan bu materyaller, tarihin ve kimliğin temsili konularında yeni bir görünürlük sunmaktadır.

Turizmin şehrin yeni temsillerini basitleştirip, tek tipleştirdiğini düşünürsek; yerel kimliklerin imalatı konulu incelemelerin kültür ve turizm alanındaki çalışmaları görmezden gelerek yapılamayacağı anlaşılmaktadır. Biz de burada incelememizi, Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa şehirleri ile ilgili seçtiğimiz basılı yayınlardan yola çıkarak yapmaya çalışacağız.

Kalesi ve Hevsel Bahçeleri ile “Anadolu’nun kalbi” ve “Kürt başkenti” Diyarbakır-Amed

Diyarbakır’ın kültür zenginliklerinin 2015 yılında UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’ne alınması, kültürel miras konusuna gerçek bir ilgi uyandırmıştır. Diyarbakır surlarının betimlemeleri, hiç olmadığı kadar şehrin kimliğiyle iç içe geçmiştir. Son on beş senedir, özellikle çeviriler ve IFEA’nın ilk müdürü arkeolog, Albert Gabriel’in çalışmaları sayesinde Diyarbakır’ın surları, birçok akademik ve kurumsal yayına konu olmuştur. Ayrıca şehrin vazgeçilmez bir güzellik ve kültür değeri olarak ifade edilen Hevsel Bahçeleri’nin “bin yıllık tarihi”, ancak yakın zaman önce yeniden keşfedilmiştir.

Bu açıdan, kimliğin ve kültürel mirasın inşasının birbiriyle örtüştüğünü söyleyebiliriz.Fakat Kürtçe ismi Amed olan Diyarbakır’ın Türkiye Kürdistanı’nın başkenti veya Güneydoğu “Anadolu’nun kalbi” olarak temsil edilmesi konusunda Kürt partisinin seçildiği büyükşehir belediyesi ile valiliğin yayınları arasında derin farklılıklar bulunmaktadır. Devlet ve Kürt hareketi arasındaki çekişmeler, aynı zamanda bölgenin ve yerel kimliğin de temsili sorunudur.

“Farklı inançların bir arada yaşadığı”, “kültür mozaiği” Mardin

Dini veya dini olmayan kurumların, özel veya kamu kuruluşlarının, artan kültürel ve akademik yayınları, giderek Mardin’i, Arap, Süryani, Türk ve Kürt halklarının yüzyıllardır barış içinde yaşadıkları bir kültür mozaiği olarak kabul görmesini sağlamıştır. Turistik amaçlı eserlerin kapaklarından artık herkesin tanıdığı, üzerinde minareyle aynı yükseklikteki kilise çanının bulunduğu fotoğraf, farklı inançların bir arada yaşamasına bir övgü gibidir. Oysa ziyaretçiler kadar burada yaşayanlar da buna inanmak isteseler de bunun denildiği kadar kolay olmadığı bilinmektedir.

Bu yerin, şehrin, buranın eski ve yeni sakinlerinin gerçek tarihi nedir? “Kültürel farklılıklar” söyleminden çok da uzağa düşmeyen, çeşitli yayınlar, şehrin Artuklu Türk mimarisine, somut veya somut olmayan ve Süryaniler ve Ermeniler gibi, Hristiyan azınlıklardan kalan mirasa dayanarak şehre türlü kimlikler vermeye çalışmaktadır.

GAP’ın suladığı “peygamberler şehri”, Şanlıurfa

Şehir sakinlerinin 1919’daki milli direnişte oynadığı rolden ötürü 1984 yılından beri  “Şanlı”urfa olarak anılan şehrin isminin önüne, günümüzde “peygamberler şehri” tamlaması gelmektedir. Bu “kutsal şehri ziyaretin özendirilmesi, altyapının ve turistik yayınların gelişmesi, öncelikli olarak Hz. İbrahim’e ve Balıklıgöl’ün kutsal balıkları üzerinde durmaktadır. Urfa’nın sahip olduğu kültür, mimari ve inanç mirası, onu Mardin kadar “kültürel çeşitliliğe” sahip bir şehir yapabilecek seviyededir. Oysa ki Şurkav gibi iktidarla işbirliği içinde çalışan yerel vakıfların yayınlarında bambaşka bir tarihten söz edilmektedir.

Ayrıca şehir, 1980li yıllardan itibaren geliştirme projesinin merkezine Urfa’yı hedef alan GAP’ın hayata geçirilmesi ile de desteklenen bir diğer kimlik daha sunmaktadır. O kadar ki “Suyun yeniden hayat verdiği şehir” isimli yayın, hidroelektrik santralini şehir için bir kültür ve kimlik projesiymiş gibi sunmaktadır. Buradaki tarih ve kültür konulu mevcut söylem, devletin ehlileştirici siyasetini meşrulaştırmasında bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kitap seçimi

  • AKDEMIR Nejla Akat, KARAMAN Metin, BURTAKAL Fathi (2015) Diyarbakır kalesi ve Hevsel medeniyetler bahçesi, publication de la Diyarbakır Büyüksehir Belediyesi, Diyarbakır, 129p.
  • DIKEN Şeymus (2010) Diyarbakır, Editions Turquoise, Paris, 254 p.
  • Diyarbakır Büyüksehir Belediyesi  (juin 2012-2015) Diyarbakır, travel guide, 3ème édition, Diyarbakır, Boyut, 240p.
  • Diyarbakır valiliği (2011) Diyarbakır, city guide, published by the Diyarbakır governorship, supported by the GAP regional development administers, printed in the scope of the “bridge of civilisations from Mesopotamia to Anatolia” project, Diyarbakır, 119p.
  • Diyarbakır valiliği (2013) Diyarbakır, the heart of Anatolia, published by the Diyarbakır governorship, supported by the GAP regional development administers, printed by “promoting the cultural heritage of Diyarbakır” project applied within the scope of “supporting centers of attraction” of the governorship of Diyarbakır supported by the ministry of development”, Diyarbakır, 113p.
  • Diyarbakır valiliği (juillet 2012) Hevsel bir kentin kileri, édité par Recep Tezgel, publié par la préfecture de Diyarbakır, 164p.
  • Diyarbakır valiliği ve Diyarbakır müze müdürlüğü (2011) Diyarbakır kültür envanteri, publié par la préfecture de Diyarbakır, 374p. (Disponible en pdf)
  • Diyarbakır muzesi müdürlüğü (2013) Ilisu barajı ve HES projesi arkeolojik kazıları 2004-2008 çalışmaları, publié par le ministère de la culture et du tourisme, Diyarbakır, 460p.
  • Gabriel Albert (1940) Voyages archéologiques dans la Turquie orientale, tome I Texte, Istanbul, Institut français d’archéologie de Stamboul, 375p.
  • Gabriel Albert (2014) Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler,: Dipnot Yayınları, Ankara, 415p.
  • SÖZEN, M. (1976), Diyarbakır’da türk mimarisi, Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği yayını, Istanbul.
  • Union of Southeastern Anatolia region municipalities (2013), Another look at East and Southeast Turkey, 2e édition (1e édition 2009), p.198-257 (Disponible en pdf)
  • Tigris Amed et Çakar Yıldız (2014) AMED, Coğrafya, tarih, kültür, Diyarbakır, publié en kurde et en turc par la municipalité Métropolitaine de Diyarbakır, 540p.
  • SARIBIYIK Mustafa (ed.) (Ocak 2015) İslam tarihinin ilk asrında Diyarbakır ve çevresi, Diyarbakır Valiliği kültür ve sanat yayınları n°16, Diyarbakır, 150p.
  • SOYUKAYA Nevin (ed.) (2015) Diyarbakır fortress and Hevsel gardens cultural landscape, Diyarbakır Büyüksehir Belediyesi, Diyarbakır, 197p.
  • YILDIZ Irfan (ed.) (2011) Medeniyetler mimarısı, Diyarbakır mimarısı,  Diyarbakır Valiliği kültür ve sanat yayınları n°3, Diyarbakır
  • ERDOĞAN Nihat (ed.) (2014) Anastasiopolis, Dara antik kenti, publication de Mardin Müzesi, Mardin, 40p.
  • BEKIN Doğan (2010) Tarihin Işığında Mardin, Mardin Valiliği Kültür Yayınları ve GENPA, Ankara
  • MARDİN VALİLIĞI VE ÇEKÜL (2013) Mardin Kültür Envanteri, ed. Mardin Valiliği İl Kültür ve Turizm müdürlüğü, Istanbul, 672p.
  • MANER Çiğdem (2006) A traveler’s guide to Mardin, Marev Yayınları, İstanbul, 307p.
  • URBAN İstanbul (2009) Mardin UNESCO’ya Doğru, MAREV Yayınları, İstanbul
  • AKYÜZ Gabriel (1998) Mardin ili’nin merkezinde civar köylerinde ve ilçelerinde bulunan kiliselerin ve manastır, publié par Mardin Kırklar Kilisesi, Mardin, 160p.
  • ÖZDEM Filiz (ed.) (2005) Taşın Belleği Mardin, Yapı Kredi Yayınları, Istanbul
  • ÖZTÜRKTALAY Lâtif (1995) Mardin ve Mardinliler, éd. T.C. Mardin belediyesi doğal ve kültürel koruma araştırma merdinar projeler.
  • SAKIP SABANCI KENT MÜZESI (2012) Mardin’i Dinlerken, Müzeyle Başlayan Değişim, publication SABANCI VAKFI, Mardin, .p.
  • ÇEKÜL VAKFI (2011) Mardin (Kendini Koruyan Kentler), Çekül Vakfı Yayınları, İstanbul, 104 p.
  • AVUKA Adnan (2010) Mardin Hoşgörülerin diyarı, publication Mardin Valiliği, 132p.
  • KÜRKÇÜOĞLU Cihat (2008) Şanlıurfa 1850-1950, ŞURKAV yayınları n°31, Şanlıurfa, 316p.
  • KÜRKÇÜOĞLU Cihat, GÜLER Selahaddin (2010) Tarih Turizm şehri Şanlıurfa, ŞURKAV yayınları n°30, Şanlıurfa, 116p.
  • KÜRKÇÜOĞLU Cihat,  GÜLER Selahaddin, AKALİN Müslüm, KÜRKÇÜOĞLU Sabri (2002) Şanlıurfa Uygarlığın doğduğu şehir, ŞURKAV yayınları n°27, Ankara, .p.
  • ŞANLIURFA PUBLICITY CENTER (2015) Şanlıurfa travel guide DVD, booklet, city map, production ŞANLIURFA VALİĞİ/ ŞURKAV, .p. + DVD
  • ŞANLIURFA MÜZESI (2015) Göbeklitepe tanıtım filmi, production X, DVD
  • ÖNAL Mehmet, KARABULUT Hasan, DERVIŞOĞLU Nedim (2011)  Haleplibahçe mozaikleri Şanlıurfa / Edessa, Arkeoloji ve sanat yayınları, Şanlıurfa belediyesi’nin katkılarıyla, Istanbul, 171p.
  • PEKDEMIR Neslihan, Özbek Ayşegül, Özcan Işılay (ed.) (2015) Haleplibahçe mozaikleri mosaıcs, publication de l’agence de développement Karacadağ en collaboration avec la direction du musée de Şanlıurfa, 97p.
  • KARLIKLI Şaziye (Ed.) (1998) The City Reborn of Water : Şanlıurfa, published by Creative Yayıncılık ve tanıtım supported by Garanti leasing, Istanbul, 359p.